Hoe een heel volk zijn verstand verliest.
Ik ben er nog steeds verbijsterd over hoe zeer onze samenleving sinds vorig jaar is veranderd. Dat er een gevaarlijke epidemie zou heersen lijkt steeds minder aannemelijk. Toch is het gedrag van de mensen geheel aan de nieuwe omstandigheden aangepast. We leven in de toestand van “Nieuw Normaal”.
De video van After Skool doet enkele verklaringen aan de hand hoe dit allemaal zo heeft kunnen gebeuren. De video gaat in op de gevaarlijkste van alle psychische epidemieën – de massapsychose.
Een massapsychose is een epidemie van waanzin en treedt op wanneer een groot deel van een samenleving het contact met de realiteit verliest en in waanvoorstellingen vervalt.
Bij Academy of Ideas is nagenoeg dezelfde video en een transcriptie (Engels) ervan te vinden.
In de video komen er veel citaten voor, dus voor wie zich verder in de materie wil verdiepen, hier enkele toelichtingen:(1)De biografische gegevens zijn afkomstig uit de Engelse en Nederlandse Wikipedia
Gustave Le Bon (Nogent-le-Rotrou, 7 mei 1841 – Parijs, 15 december 1931) was een Frans socioloog en psycholoog. Hij was arts en oefende dat beroep ook vele jaren uit, daarnaast publiceerde hij boeken en artikelen.
Zijn beroemdheid had hij te danken aan zijn in 1895 gepubliceerde werk La psychologie des foules (De psychologie der massa’s). Le Bon vertegenwoordigt het standpunt, dat het individu, ook als dit deel uitmaakt van een cultureel hoog ontwikkelde samenleving, in de massa zijn kritische vermogens verliest en zich dan affectief, en vaak ook primitief-barbaars, gedraagt. Een dergelijke gedrag kan al ontstaan bij een handjevol mensen. In massaal verband handelt de mens meestal aangepast aan de intelligentie van de mínst intelligenten in de groep. In de massasituatie is de individuele persoon lichtgeloviger en ook vatbaarder voor propaganda en massapsychoses. Dat heeft tot gevolg dat de massa vaak blind achter een leider aanloopt. Dit verschijnsel zou ook een verklaring kunnen zijn voor de populariteit van populistische partijen en demagogen en voor het ontstaan van volkstribunalen en lynchpartijen.
Le Bon zag drie mechanismen die dit collectieve gedrag of dit groepsdenken veroorzaken:
- Anonimiteit, hierdoor voelt men zich minder verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag;
- Besmetting, emoties verspreiden zich door de massa als besmettelijke ziekte;
- Suggestibiliteit, in een massa accepteert men suggesties eerder als waar zijnde. Zo is de massa gemakkelijker te leiden door haar een vijandbeeld voor te spiegelen, dan door een logische gedachte uiteen te zetten.
“The masses have never thirsted after truth. They turn aside from evidence that is not to their taste, preferring to deify error, if error seduce them. Whoever can supply them with illusions is easily their master; whoever attempts to destroy their illusions is always their victim.”
(Vert: De massa’s hebben nooit naar de waarheid gehunkerd. Zij wijzen feiten af die hun niet bevallen, en hemelen liever een dwaling op, als deze hen wel bekoord. Wie hen met illusies om de tuin leidt, is hun de baas; wie probeert hen te ontgoochelen, is altijd hun slachtoffer)
Carl Gustav Jung, ook Karl Gustav Jung, 26 juli 1875 – 6 juni 1961), was een Zwitsers psychiater en psychoanalyticus die als de vader van de analytische psychologie mag worden beschouwd. Jung’s werk was van invloed op het gebied van psychiatrie, antropologie, archeologie, literatuur, filosofie, psychologie en godsdienstwetenschappen. Jung werkte als onderzoeker aan het bekende Burghölzli ziekenhuis in Zürich. In deze periode trok hij de aandacht van Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse. De twee mannen voerden een langdurige briefwisseling en werkten een tijdlang samen aan een gemeenschappelijke visie op de menselijke psychologie.
Freud zag in de jongere Jung de opvolger die geschikt was zijn ideeën over de “nieuwe psychoanalytische wetenschap” voort te zetten en hij zorgde er voor dat Jung benoemd werd tot voorzitter van de pas opgerichte Internationale Psychoanalytische Vereniging. Jung’s onderzoek en persoonlijke visie maakten het voor hem echter onmogelijk om de stellingen van zijn oudere collega geheel te delen en een schisma werd onvermijdelijk. Deze scheuring was voor Jung persoonlijk een drama en resulteerde in de uitwerking van Jung’s analytische psychologie als een veelomvattend systeem los van de psychoanalyse.
Een van de centrale concepten van de analytische psychologie is individuatie – het levenslange psychologische proces van differentiatie van het zelf uit de bewuste en onbewuste elementen van elk individu. Jung beschouwde dit als de belangrijkste taak van de menselijke ontwikkeling. Hij werkte enkele van de bekendste psychologische concepten uit, waaronder synchroniciteit, archetypische verschijnselen, het collectief onbewuste, het psychologisch complex en extraversie en introversie.
Daarnaast was Jung ook een verdienstelijk kunstenaar, ambachtsman, bouwer en schrijver. Veel van zijn geschriften werden pas na zijn dood gepubliceerd en sommige wachten nog steeds op publicatie.
“It is not famine, not earthquakes, not microbes, not cancer but man himself who is man’s greatest danger to man, for the simple reason that there is no adequate protection against psychic epidemics, which are infinitely more devastating than the worst of natural catastrophes.”
(Vert: Het zijn geen hongersnood, geen aardbevingen, het zijn geen microben, geen kanker, maar het is de mens zelf die het grootste gevaar vormt voor de mens, om de eenvoudige reden dat er geen adequate bescherming is tegen psychische epidemieën, die oneindig veel verwoestender zijn dan de ergste natuurrampen.)
“It is not for nothing that our age cries out for the redeemer personality, for the one who can emancipate himself from the grip of the collective [psychosis] and save at least his own soul, who lights a beacon of hope for others, proclaiming that here is at least one man who has succeeded in extricating himself from the fatal identity with the group psyche.”
(Vert: Het is niet voor niets dat onze tijd schreeuwt om de verlossende persoonlijkheid, voor degene die zich kan emanciperen uit de greep van het collectief [psychose] en op zijn minst zijn eigen ziel kan redden, die als een baken van hoop voor anderen schijnt, verkondigend dat hier tenminste één man is die erin geslaagd is zich te bevrijden van de fatale identiteit met de groepspsyche.)
Frances Hill, A delusion of Satan : the full story of the Salem witch trials, 1995
In 1692 vonden er in Massachusetts in een puriteins milieu een aantal heksenprocessen plaats. Dit mag wel als een massahysterie worden beschouwd, maar op beperkte schaal en ook wel kortstondig. Het citaat “In some Swiss villages, there where scarcely any women left alive after the frenzy had finally burnt itself out. Is afkomstig uit het voorwoord van het boek en klinkt wel dramatisch, maar komt niet overeen met de historische feiten.(2)Volgens schattingen werden er in Zwitserland in de periode van 1500 tot eind van de 18de eeuw ongeveer 6000 (volgens andere schattingen 10.000) heksen veroordeeld en ter dood gebracht. Zie b.v.: https://www.swissinfo.ch/ger/hexen-in-der-schweiz—ein-truebes-kapitel/7462548
Ik vraag me af of je de heksenprocessen wel door een massapsychose kunt verklaren. De heksenprocessen kwamen het meest in Duitsland en Zwitserland voor. Beide landen werden gekenmerkt door het ontbreken van een centralistische staatsmacht. In Frankrijk daarentegen werd de heksenjacht juist door de de koning in toom gehouden. Er is dus een verschil tussen een massapsychose onder een totalitair regime, waar de maatregelen die tot deze psychose leiden van boven af opgelegd zijn, en benut worden om de massa’s te sturen. Daarentegen zijn de excessen van de heksenprocessen veeleer te verklaren door sociale onvrede binnen een gemeenschap, die nog versterkt werden natuurrampen en oorlogen, waarvoor dan een zondebok gezocht werd, namelijk de heksen.
Silvano Arieti (28 juni 1914 in Pisa, Italië – 7 augustus 1981 in New York City) was een psychiater die beschouwd werd als een van ‘s werelds meest vooraanstaande autoriteiten op het gebied van schizofrenie. Hij behaalde zijn M.D. aan de Universiteit van Pisa en verliet Italië kort na zijn studie, vanwege het steeds antisemitischer wordende rassenbeleid van Benito Mussolini.
Arieti was professor in de psychiatrie aan het New York Medical College. Hij was ook onderzoeker bij de afdeling psychoanalyse van het William Alanson White Institute en redacteur van het zesdelige American Handbook of Psychiatry. Zijn Interpretation of Schizophrenia won in 1975 de National Book Award in Science.Zijn The Will to be Human won in 1973 de National Book Award in de categorie Philosophy and Religion.
Arieti therapierde schizofrene patiënten, een ongebruikelijke benadering waarvoor toen weinig van zijn collega’s kozen. Zijn werk werd in zijn tijd beschouwd als een belangrijke herziening van het concept van schizofrenie. Zijn opvattingen in Interpretation of Schizophrenia weerspiegelden een uitgebreide bio-psychosociale benadering van de stoornis, die in contrast stond met de sterk biologische benadering van veel andere psychiaters uit het midden van de vorige eeuw. Angsten in de kindertijd en psychologische ervaringen van het kind werden beschouwd als een primaire oorzaak van de latere ontwikkeling van schizofrenie. Hij ontwikkelde de ideeën van de psychodynamische school, en zijn bijdragen werden de fundamenten van veel van het latere werk in de psychotherapie van schizofrenie. Silvano Arieti wordt beschouwd als een vooraanstaande intellectueel, die zijn leven had gewijd aan het behandelen van de meest ernstig geesteszieken.
Arthur Versluis (1959) is hoogleraar Godsdienstwetenschap aan het College of Arts & Letters van de Michigan State University.
Hij deed zijn promotieonderzoek aan de Universiteit van Michigan, Ann Arbor. Zijn proefschrift Ex oriente lux: American Transcendentalism and the Orient (1990) werd in 1993 onder de titel American Transcendentalism and Asian Religions gepubliceerd.
Versluis’ onderzoek richt zich op westerse esoteriek en magie, met een speciale belangstelling voor de invloed van het Platonisme op de westerse mystiek en het Amerikaanse Transcendentalisme.
“Totalitarianism is the modern phenomenon of total centralized state power coupled with the obliteration of individual human rights: in the totalized state, there are those in power, and there the objectified masses, the victims.”
(Vert: Totalitarisme is het moderne fenomeen van een volledig gecentraliseerde staatsmacht gekoppeld aan de vernietiging van individuele mensenrechten: in de getotaliseerde staat zijn diegenen aan de macht, en daar zijn de geobjectiveerde massa’s, de slachtoffers.)
Hannah Arendt (14 oktober 1906 – 4 december 1975) was een in Duitsland geboren Amerikaanse politicologe en filosofe. Veel van haar boeken en artikelen hebben een blijvende invloed gehad op de politieke theorie en filosofie. Arendt wordt algemeen beschouwd als een van de vooraanstaande denkers van de 20e eeuw.
Na een middelbare schoolopleiding in Berlijn, studeerde ze aan de Universiteit van Marburg bij Martin Heidegger, met wie ze een korte verhouding had. In 1929 promoveerde zij aan de Universiteit van Heidelberg in de filosofie op een proefschrift over de liefde en de heilige Augustinus, de existentialistische filosoof Karl Jaspers was haar promotor.
In 1933, het jaar waarin Adolf Hitler aan de macht kwam, werd Arendt gearresteerd en korte tijd gevangen gezet door de Gestapo wegens illegaal onderzoek naar antisemitisme in nazi-Duitsland. Na haar vrijlating vluchtte ze uit Duitsland en verbleef tijdelijk in Tsjecho-Slowakije en Zwitserland, voordat zij zich in Parijs vestigde. Daar werkte ze voor Youth Aliyah, die jonge Joden hielp bij hun emigratie naar het Britse Mandaat Palestina (nu Israël). Toen Duitsland in 1940 Frankrijk binnenviel, werd ze door de Franse autoriteiten als buitenlandse gearresteerd, hoewel ze sinds 1937 statenloos was. Zij kon ontsnappen en kwam in 1941 via Portugal in de Verenigde Staten terecht. Arendt vestigde zich in New York, waar zij de rest van haar leven zou blijven wonen. In 1950 verkreeg zij het Amerikaanse staatsburgerschap. Ze werkte als schrijfster en redactrice en was ook werkzaam voor de organisatie Jewish Cultural Reconstruction. Met de publicatie van The Origins of Totalitarianism in 1951 werd haar reputatie als filosofe en schrijfster gevestigd, later volgden een reeks andere werken volgde. Deze omvatten de boeken The Human Condition in 1958, evenals Eichmann in Jeruzalem en On Revolution in 1963. Zij doceerde aan een aantal Amerikaanse universiteiten, maar wilde nooit een vaste aanstelling. Op 69-jarige leeftijd overleed zij in 1975 plotseling aan een hartaanval. Haar laatste werk, The Life of the Mind, bleef onvoltooid.
Haar werk bestrijkt een breed scala van onderwerpen, maar zij is het meest bekend om haar werk over de aard van macht en kwaad, en over politiek, directe democratie, autoriteit en totalitarisme. Bij het grote publiek is zij vooral bekend door de controverse rond het proces tegen Adolf Eichmann, en haar poging om uit te leggen hoe gewone mensen actoren worden in totalitaire systemen. Dit werd door sommigen als een apologie beschouwd vanwege de door haar gebezigde termen “de banaliteit van het kwaad”.
“Totalitarianism is an attempted transformation of human nature itself.”
(Vert: Totalitarisme is een poging tot transformatie van de menselijke natuur zelf.)
Hannah Arendt licht verder toe:
“Totalitaire bewegingen verschillen van revolutionaire bewegingen doordat zij “niet de transformatie van de maatschappij, maar de transformatie van de menselijke natuur zelf” beogen. Er is maar één ding dat duidelijk naar voren treedt, namelijk dat het meest extreme kwaad kan ontstaan in samenspan met een systeem waarin alle mensen even overbodig zijn geworden. Hier ligt dus het ultieme nachtmerrieachtige doel van het totalitaire denken: de mens overbodig maken.”
Joost Abraham Maurits Meerloo (14 maart 1903 – 17 november 1976) was een Nederlands/Amerikaanse arts en psychoanalyticus. Meerloo specialiseerde zich op het gebied van bewustzijnsbeheersings-, indoctrinatie- en manipulatietechnieken (“mind control”) zoals die met name door autoritaire en/of totalitaire regimes in praktijk worden gebracht. Zij belangrijkste werk is Rape of the Mind, een analyse van hersenspoeltechnieken en gedachtencontrole in totalitaire staten.
Meerlo werd in 1903 geboren in Den Haag en vertrok in 1946 naar de Verenigde Staten. In 1972 keerde hij naar Nederland terug en herkreeg het Nederlanderschap. Meerloo praktiseerde meer dan veertig jaar als psychiater. Hij maakte deel uit van de staf van een psychiatrisch centrum en was tijdens de Duitse bezetting ook nog als huisarts werkzaam, waarbij hij voor zijn verzetsactiviteiten de voornaam Joost aannam. In 1942 vluchtte hij uiteindelijk naar Engeland. In Engeland werd hij psychologisch adviseur van het Bureau Militair Gezag van het ministerie van Oorlog in ballingschap.
Van 1944 tot 1945 was hij vanuit Londen werkzaam als regeringscommissaris voor de Bijzondere Hulpverlening in Nederland, en na de oorlog werd hij adviseur van UNRRA en SHAEFF. In 1950 werd hij Amerikaans staatsburger en was verbonden aan de Colombia Universiteit en assistent-hoogleraar psychiatrie aan de New York School of Psychiatry. Voor de Nederlandse situatie is zijn Total War and the Human Mind: A Psychologist’s Experience in Occupied Holland (1944), misschien nog wel het meest relevante werk. Meerloo beschrijft daarin met name de gebeurtenissen, maatschappelijke verhoudingen en leefomstandigheden tijdens de eerste bezettingsjaren en geeft een psychologische analyse van deze periode.
“Logic can be met with logic, while illogic cannot—it confuses those who think straight. The Big Lie and monotonously repeated nonsense have more emotional appeal […] than logic and reason. While the [people are] still searching for a reasonable counter-argument to the first lie, the totalitarians can assault [them] with another.”
(Vert: Logica kan met logica worden beantwoord, terwijl dat bij onlogica niet mogelijk is – het verwart hen die rechtlijnig denken. De Grote Leugen en monotoon herhaalde onzin hebben meer emotionele aantrekkingskracht […] dan logica en rede. Terwijl de helder denkende mensen nog steeds op zoek zijn naar een redelijk tegenargument voor de oorspronkelijke leugen, kunnen de totalitaire leiders hen bestoken met nieuwe leugens.)
“There is in fact much that is comparable between the strange reactions of the citizens of [totalitarianism] and their culture as a whole on the one hand and the reactions of the…sick schizophrenic on the other.”
(Vert:”Er zijn in feite veel overeenkomsten tussen de absurde reacties van mensen in een totalitair stelsel en hun culturele omgeving enerzijds en de reacties van een aan schizofrenie lijdend individu anderzijds”)
“It is simply a question of reorganizing and manipulating collective feelings in the proper way.”
(Vert: Het is gewoon een kwestie van het reorganiseren en manipuleren van collectieve gevoelens op de juiste manier.)
“Modern technology teaches man to take for granted the world he is looking at; he takes no time to retreat and reflect. Technology lures him on, dropping him into its wheels and movements. No rest, no meditation, no reflection, no conversation – the senses are continually overloaded with stimuli.
[Man] doesn’t learn to question his world anymore; the screen offers him answers-ready-made.”(Vert: De moderne technologie leert de mens de wereld waar hij naar kijkt als vanzelfsprekend te beschouwen; hij neemt geen tijd om zich terug te trekken en erover na te denken. De technologie lokt hem en laat hem vallen in zijn eigen wielen en bewegingen. Geen rust, geen meditatie, geen reflectie, geen gesprek – de zintuigen worden voortdurend overbelast met stimuli.
Hij leert om zijn wereld niet meer in vraag te stellen; het scherm biedt hem de kant en klare antwoorden.)
Meerloo gebruikt de term menticide om de manipulatie van de menselijke geest onder een totalitair regime te omschrijven, zal hij geïnspireerd zijn door het mooie Nederlandse woord “geestdodend“?
“The totalitarian systems of the 20th century represent a kind of collective psychosis, whether gradually or suddenly, reason and common human decency are no longer possible in such a system: there is only a pervasive atmosphere of terror, and a projection of ‘the enemy’, imagined to be ‘in our midst’. Thus society turns on itself, urged on by the ruling authorities.”
(Vert: De totalitaire systemen van de 20ste eeuw vertegenwoordigen een soort collectieve psychose, of het nu geleidelijk of plotseling is, de rede (ratio) en normaal menselijk fatsoen zijn in zo ‘n systeem niet meer mogelijk: er is alleen een overheersende sfeer van terreur, en een projectie van ‘de vijand’, die ‘in ons midden’ zou zijn. Zo keert de maatschappij zich tegen zichzelf, aangespoord door de heersende autoriteiten.)
Václav Havel (5 oktober 1936 – 18 december 2011) was een Tsjechisch staatsman, toneelschrijver en dissident. Van 1989 tot de ontbinding van Tsjecho-Slowakije in 1992 was hij de laatste president van dat land, en vervolgens van 1993 tot 2003 de eerste president van de Tsjechische Republiek. In literair opzicht geniet hij bekendheid vanwege zijn toneelstukken, essays en memoires.
Havel was afkomstig uit een welvarend gezin. Toen de communisten in 1948 aan de macht kwamen, bleek zijn bourgeois-afkomst een nadeel. Hij had problemen om toegelaten te worden tot een hogere opleiding. Na de middelbare school werkte hij vanaf 1951 in verschillende baantjes werkte en volgde avondcursussen. Van 1954-1956 studeerde hij kort aan de Technische Universiteit, gevolgd door het vervullen van de militaire dienstplicht (1957-1959).Vanaf 1959 werkte hij in verschillende theaters, eerst als toneeltechnicus, later ook als toneelschrijver. Ondertussen studeerde hij aan de Hogeschool voor Drama. In 1963 vond de eerste openbare opvoering van een toneelstuk van zijn hand plaats (Het Tuinfeest – Zahradní slavnost), een satire op de moderne bureaucratie. In zijn werken Het Tuinfeest en Het Memorandum bezigt Havel een absurdistische stijl om het communistische systeem te bekritiseren. Nadat hij had deelgenomen aan de Praagse Lente en op de zwarte lijst was gezet na de invasie van het Warschaupact in Tsjecho-Slowakije, werd hij politiek actiever en hielp hij bij de oprichting van verschillende dissidente initiatieven, waaronder Charta 77 en het Comité ter Verdediging van de Onrechtvaardig Vervolgden. Zijn politieke activiteiten brachten hem onder toezicht van de StB geheime politie, en hij bracht meerdere perioden door als politiek gevangene, de langste van zijn gevangenisperioden was bijna vier jaar, tussen 1979 en 1983.
Havel’s politieke filosofie was er een van anti-consumentisme, humanitarisme, milieuactivisme, burgerlijk activisme en directe democratie. Hij steunde de Tsjechische Groene Partij van 2004 tot aan zijn dood. Havel wordt door sommigen beschouwd als een van de belangrijkste intellectuelen van de 20e eeuw.
“[…] what else are parallel structures than an area where a different life can be lived, a life that is in harmony with its own aims and which in turn structures itself in harmony with those aims? […] What else are those initial attempts at social self-organization than the efforts of a certain part of society […] to rid itself of the self-sustaining aspects of totalitarianism and, thus, to extricate itself radically from its involvement in the […] totalitarian system?”
(Vert: […] wat zijn parallelle structuren anders dan een gebied waar een ander leven kan worden geleefd, een leven dat in harmonie is met zijn eigen doelstellingen en dat op zijn beurt zichzelf vormt in harmonie met deze doelen? […] Wat zijn die eerste pogingen tot sociale zelforganisatie anders dan de pogingen van een bepaald deel van de samenleving […] om zich te ontdoen van de zichzelf in takt houdende aspecten van het totalitarisme en zich dus radicaal te bevrijden van zijn betrokkenheid bij het totalitaire systeem?)
Havel droomde van een parallelle samenleving naast de gevestigde orde. Dit doet me denken aan de vraagstukken waar veel mensen tegenwoordig mee bezig zijn, namelijk een alternatieve samenleving naast het bestaande systeem.(3)Voor meer informatie over Václav Havel zie b.v. het artikel Lessons how to Create a Parallel Polis
Voetnoten
