Uit de nieuwsbrief van Driegonaal
De hoeveelheid nieuws die op ons afkomt, en het tempo waarin dat nieuws door nog nieuwer nieuws gevolgd wordt, heeft als gevaar dat onze blik niet verder komt dan het oppervlak van de dingen. De vraag laat zich stellen of we onze aandacht zouden moeten richten op de feiten die aan het nieuws ten grondslag liggen, of dat we een poging doen te onderzoeken waarvan die feiten uiting zijn. Wat ontwikkelt zich eigenlijk áchter het nieuws?
Een kleine greep van thema’s die de afgelopen weken in het nieuws waren:
“Puinhoop bij CBR”:
wie ouder is dan 75 jaar en zijn rijbewijs wil verlengen, heeft daarvoor een gezondheidsverklaring nodig. Al enkele jaren wordt gemeld dat het CBR, verantwoordelijk voor de uitgifte van rijbewijzen, in chaos verkeert en dat er ouderen zijn die al een jaar of langer op hun rijbewijs wachten. Het laat zich denken wat dat in individuele gevallen betekenen kan, bijvoorbeeld waar ouderen voor het boodschappen doen, bezoek aan de dokter of ziekenhuis, sociale contacten en noem maar op, afhankelijk zijn van hun autootje. En inmiddels staat hun Opel Agila werkloos voor de deur maar tikken de wegenbelasting en de verzekeringspremie door.
Een publieke organisatie, het CBR, faalt in het uitvoeren van zijn wettelijke taak; de ouderen om wie het gaat staan machteloos en de verantwoordelijke minister staat voor de hopeloze opgave om voor de bühne te acteren alsof hij de zaak in de hand heeft maar heeft achter de schermen te maken met een vastgelopen bureaucratische mallemolen.
“Chaos bij AEB”:
het Amsterdam Afval Energiebedrijf verkeert in grote problemen. Vier van de zes verbrandingsovens liggen al enkele maanden stil wegens achterstallig onderhoud. In de zomer schoot de gemeente Amsterdam te hulp met een miljoenenkrediet, maar dat verdampt ter plekke sneller dan het afval verbrandt: maandelijks komt men zes miljoen euro tekort. Ergens in de berichtgeving over deze zaak dook nog een pikant detail op: het AEB verwerkte op grote schaal afval uit Engeland en dat werd fiscaal aantrekkelijk gemaakt doordat dat zonder heffing kon gebeuren. Inmiddels wordt bekeken of het AEB kan worden overgenomen en is een Amsterdamse wethouder afgetreden omdat de gemeente Amsterdam niet van plan is AEB te privatiseren.
Ook hier: een semipublieke instelling die zijn taak niet naar behoren uitvoert. ‘Dat komt er nou van’, zou je kwaadwillend denken, ‘wanneer ambtenaren ondernemertje gaan spelen.’ Maar het is een complex vraagstuk. Privatiseren, zoals de wethouder wilde, zou de juiste stap zijn in de zin dat ondernemersbekwaamheden dan met de zaak aan de slag kunnen. Maar dat zou dan ook moeten betekenen: neutraliseren, oftewel: het ondernemerschap zou ruimte moeten krijgen zonder dat het gestuurd kan worden door het recht dat we nu nog toekennen aan degenen die over het eigendom beschikken.
“PAS verstikt”:
het Programma Aanpak Stikstof stond allerlei activiteiten toe mits de daarmee gepaard gaande uitstoot van stikstof werd gecompenseerd met extra maatregelen ter beperking van stikstofuitstoot. De Raad van State oordeelde eind mei dat het programma tegen de bestaande wetgeving ingaat. Geleidelijk wordt duidelijk wat de consequenties zijn als de wetgeving op dit gebied wordt nageleefd: de aanleg van wegen, nieuwe woonwijken of de bouw van varkensstallen moet worden stilgelegd, het gaat om duizenden projecten.
Wat opmerkelijk: wanneer overheden de wet naleven komen woningbouw, aanleg van infrastructuur en andere zaken krakend tot stilstand. Interessant om te volgen hoe men hiermee om zal gaan. Maar… wanneer de overheid de wet niet meer naleeft, waar zijn we dan beland?
“BIT is te kritisch”:
de overheid heeft, zoals al heel lang bekend, een beroerd trackrecord als het gaat om ICT-projecten. De kosten van dergelijke projecten lopen steeds gierend uit de hand, de opgetuigde systemen functioneren slecht. In 2015 werd daarom het Bureau Ict Toetsing opgericht, met als taak ICT-projecten bij de overheid kritisch te volgen en daarover rechtstreeks aan de tweede kamer te rapporteren (want ook is bekend dat in de krochten van de Haagse ambtelijke bureaucratie kritiek al gauw gesmoord wordt in nietszeggende lege woorden waarmee je alle kanten op kan of gewoon in de bureaula blijft liggen). Het BIT blijkt zijn werk héél goed te doen en werd bemand door deskundigen die niet gebukt gingen onder de ambtelijke mores. Van allerlei lopende projecten werd deskundig, eenduidig en in klare taal aangegeven dat zij bijvoorbeeld geen enkel probleem oplossen, veel te duur zijn of zeker gaan mislukken.
Dit is dus een heel ander bericht dan de berichtjes hierboven: de overheid heeft een ‘bureau’ opgetuigd dat zijn taak zeer adequaat uitvoert. Echter: begin 2020 zal worden bekeken of het BIT functioneert en blijft bestaan. En NRC (11/9/2019) bericht in een uitvoerige reportage hoe de ambtelijke bureaucratie bezig is aan een campagne het BIT in het gareel te krijgen of de nek om te draaien.
In 1917 – na de Oktoberrevolutie in Rusland – en de jaren daarna, sprak Rudolf Steiner regelmatig over het ‘bolsjewisme’: een almachtig staatsapparaat dat economie en geestesleven zou verstikken en het rechtsleven tot een karikatuur zou maken. Dieter Brüll merkte in De sociale impuls van de antroposofie (een heruitgave verschijnt in oktober a.s.) schijnbaar terloops op dat we niet moeten denken dat het gevaar van het bolsjewisme met Lenin en de zijnen verdwenen is, al komen we de term nauwelijks nog tegen. Dat wat Rudolf Steiner ‘bolsjewisme’ noemde, zegt Brüll, noemen we nu ‘bureaucratie’.
En die bureaucratie, waarin de burger tot een nummer wordt gereduceerd en van zijn menselijkheid ontdaan (want daar valt niet mee te rekenen), heeft zich, steunend op moderne technologie, ontwikkeld tot een alomtegenwoordige entiteit die je overal tegenkomt, die geschraagd door wet- en regelgeving als een loodgrijze anonieme macht onbuigzaam het bestaande in stand houdt en elke scheppende, vernieuwende ontwikkeling stagneert.
Achter de dagelijkse carrousel van het nieuws gaat ook deze ‘loodgrijze macht’ schuil. Het minste dat wij kunnen doen is ons hiervan bewust te zijn.
John Hogervorst
bij Driegonaal
