Een essay van
Joop Brussee
De opdracht was een tekening te maken van een klasgenoot die voor het bord stond. Hij was gehuld in klassiek Griekse kleding. Ik staarde geruime tijd naar het blanco papier. Tekenen was niets voor mij. Voorzichtig begon ik met streepjes en krassen, met het begin van de arm waar een lap stof over hing. Plotseling stond de leraar naast mijn tafel. Hij nam het potlood van mij over en zette een aantal forse lijnen op het papier.
‘Kijk’, zei hij, ‘jij begint in details maar durf nu eens vanuit de hele pose te werken. Neem eerst het model goed in je op en zet dat totaalbeeld grof neer. Daarna vul je de details in.’
Deze korte instructie zou ik nooit meer vergeten.
Wanneer je in de bioscoop zit ben je benieuwd naar de film. Je wilt je overgeven aan het verhaal, nieuwsgierig naar wat komen gaat. Stel je voor dat het eerste wat je ziet een overzicht van een kamer is waarin een tafel staat. Wat zal zich in die ruimte gaan afspelen? De film kan ook anders beginnen: de tafel is alleen te zien is. Bij de kijker roept dat laatste de vraag op: waar staat die tafel? Tot de plek gegeven is blijft het spannend. Met lange tijd voortdurend details of onderdelen geven (suspense) kan het geheel, het rustpunt of houvast worden uitgesteld.
Anderhalf jaar worden mondiaal details gegeven alsof het een spannende film betreft, met als titel Pandemie. Naar een totaaloverzicht moet iemand zelf op zoek. Gebeurt dat niet, dan blijft volgt aanhoudende spanning of stress. De ontspanning wordt overgelaten aan de verspreiders, de media. Wachten tot er groen licht komt wanneer het killer virus is verdwenen. In de tussentijd klampt iedereen zich vast aan de gegeven details, de beperkte informatie met cijfers, modellen, beelden en teksten. Een mens leeft dan in de waan te denken te weten wat er in de wereld aan de hand is. In dit geval: met elkaar gespannen en goedgelovig bibberen in het dorp Nederland.
Vorig jaar kreeg ik na de uitbraak een vermoeden dat een zogenaamde pandemie als een fuik moest uitmonden in een vaccin. Door voortdurend dezelfde verhalen en uitspraken te horen en hetzelfde soort detailshots te zien ontstond een verlangen naar een totaalbeeld. Met gezonde argwaan zocht ik naar informatie vanuit zoveel mogelijk bronnen. Daarna probeerde ik als bij een puzzel een geheel daarvan te maken. Vrij snel verdronk ik bijna in een poel van tegenstrijdigheden en vreemde maatregelen die plotseling overal in de wereld opdoken. Medeburgers liepen als in de film 1984 massaal in angst eenzelfde kant op door media en overheid gestuurd. Het gedachten wisselen met elkaar was in een klap verdwenen. Nadenken bijna verboden.
Met z’n allen zijn we plotseling in de greep van een wereldmacht terechtgekomen die ons in het dagelijks leven zware beperkingen oplegt. Zowel fysiek als geestelijk. Die macht wil dat we denken zoals de uitvoerende autoriteiten via de media ons voorschrijft. Ook al zijn hun opdrachten vreemd, onwerkelijk of zelfs stompzinnig. Zoals voor onze gezondheid zoveel mogelijk ongezond leven. Gebrek aan houvast geven de meeste mensen daar massaal gehoor aan. De media lijkt iedereen in een manipulatieve slangenkuil te willen lokken of sleuren. Dat betekent dat achter dit theaterstuk een meesterplan zit. Een verhaal in basis geschreven en telkens indien nodig bijgestuurd. Welke doelstelling, welk totaal plaatje ligt daaraan ten grondslag?
Na klimaat bangmakerij en virusangst wordt mondiaal de bevolking gedreven naar een artificial intelligence wereld via een medische dekmantel. Dat is al geruime tijd geen geheim meer. Een oude man bij wie onze leiders regelmatig op bezoek gaan houdt regelmatig toespraken en publiceert vanuit een wereld platforum korte films over de nabije toekomst. Mens en techniek worden met elkaar samengesmolten zegt hij, nadat het laatste restje rebellen richting spuit gedreven is. Na deze opmaat kan de reset, het echte technocratische filmverhaal voor de toekomst van start. Bestudering van Agenda 30 geeft panklaar de uitgestippelde weg aan van deze bovenbaas c.s. Afgerond in 2030.
Een burger krijgt geen kans iets bij te dragen aan die communistisch klinkende Agenda. Nee, alles is bepaald en wordt van boven aangeleverd. Het mens zijn, inclusief de ziel is daarbij niet meer nodig, tenminste na het nemen van het zogenaamde vaccin. Na toediening kan iemand zich volledig ontspannen wordt beloofd. Zoiets als ik in eerdere tekenlessen kon doen door het natekenen, een kopie maken van een illustratie, dat was voldoende. Creativiteit volkomen onbelangrijk. In de draadloze wereld van de toekomst is het de bedoeling dat het leven onzichtbaar wordt gestuurd. Alles, ook gedachten komen van buiten. De druk op een knop is voldoende een einde te maken aan iemands grootste bezit: zijn lichaam, zijn leven.
Tijdens de tekenles zocht ik houvast bij een detail. Maar dat houvast was er niet, in werkelijkheid priegelde ik mij voort en verlangde naar het eind van de les. Het echte houvast liet ik buiten mij, zoals geleerd met inkleuren en namaken van een dik omlijnde tekening? Deze leraar dwong mij te kijken, hoe daarna vanuit het geheel te beginnen, vanuit mezelf. Dat werkte door in mijn hele leven: hoofd- van bijzaken onderscheiden, informatie in een context plaatsen, nooit angst jezelf te verliezen in details. Durf was nodig zei hij nog. En gelijk had hij. Zoals in deze tijd: ingrijpen voor het maken van een totaal beeld in een opgedrongen Pandemie film en je niet afhankelijk maken van de makers die je een tijdelijk rustpunt gunnen wanneer het hun uitkomt. Zou een echt mens als die leraar nog steeds bestaan?
Joop Brussee
September 2021
