Mondkapjes – een oefening in gehoorzaamheid

Dit bericht is van Pieter Stuurman
en verscheen op 24 oktober 2020
in het tijdschrift Gezond Verstand

De mondkapjesplicht is een sociologisch experiment
om de bevolking zonder aanvaarde noodzaak
te laten gehoorzamen.

Ondanks openlijk toegeven dat het dragen van mondkapjes geen bescherming biedt tegen virusbesmettingen, werd in juli van dit jaar besloten dat gemeenten mochten ‘experimenteren’ met mondkapjesplicht. Het werd ‘een experiment om menselijk gedrag te beïnvloeden’ genoemd. Een sociologisch experiment dus, zonder medische of virologische gronden.

De bedoeling van een experiment is het verkrijgen van inzicht in verschijnselen of patronen. In dit geval dus sociologische verschijnselen en patronen. Om die inzichten zuiver te houden, was het daarom een vereiste dat de mondkapjescampagne werd ontdaan van medische argumenten. Handig daarbij was het feit dat geen enkel wetenschappelijk onderzoek de effectiviteit van die maskers aantoonde, hetgeen ook luidkeels werd gecommuniceerd door zowel de regeringsleiders als het RIVM. Wat tactisch werd verzwegen was dat er wel meerdere onderzoeken beschikbaar waren die juist de schadelijkheid van het dragen van zo’n masker bewezen. Door dat buiten beeld te houden kon het ‘baat het niet dan schaadt het niet’-principe worden opgevoerd. Het experiment werd in Amsterdam en Rotterdam uitgevoerd en duurde ongeveer een maand.

Nu er sprake is van een nieuwe verplichtingscampagne, kunnen we waarnemen wat de uitkomst geweest is van het experiment. Duidelijk geworden is dat mensen in groten getale bereid bleken om zich te conformeren aan (openlijk) ineffectieve regels. Dat al deze mensen zelf ook beseften dat het een (medisch gezien) onzinnige verplichting betrof, blijkt uit het feit dat vrijwel iedereen het mondkapje weer afzette zodra de verplichting eind augustus kwam te vervallen. Vastgesteld is dus dat mensen gemakkelijk te bewegen zijn om zinloze orders op te volgen, ook als ze zelf weten dat ze zinloos zijn.

Opmerkelijk is daarom dat er volgens de reguliere media nu vanuit de bevolking een roep ontstaat tot hernieuwde invoering van zo’n mondkapjesplicht, ditmaal op veel grotere en ingrijpender schaal dan tijdens het initiële experiment. Dat deze kapjes geen enkele bescherming bieden is inmiddels een algemeen aanvaard besef. Ook nu wordt daarover allerminst geheimzinnig gedaan door de beleidsmakers en hun prominente adviseurs zoals Jaap van Dissel, directeur van het RIVM. Er is weliswaar een klein deel dat ondanks alle informatie nog gelooft in de effectiviteit van maskers, maar dat zijn mensen die al mondkapjes droegen – een significant kleine groep. Het experiment lijkt daarmee om te keren van een opgelegde maatregel (zoals initieel het geval was), naar een door (een deel van) de bevolking verlangde maatreel. In beide gevallen dus zonder enige medische motivatie.

Uit het feit dat veruit de meeste mensen uit zichzelf geen mondkapje dragen zolang de verplichting niet is ingegaan, kan worden opgemaakt dat diezelfde mensen daar de noodzaak of het nut nog steeds niet van inzien. Anders zouden ze het uit zichzelf wel opzetten. Desondanks zou een meerderheid voorstander zijn van de op handen zijnde verplichting. Dit kan twee dingen betekenen: of de door de media opgevoerde meerderheid bestaat niet werkelijk, of wel, en dan heeft die roepende meerderheid dus geheel andere motieven dan gezondheid.

Als het gezondheidsaspect geen werkelijke rol speelt, dan is het verplichtingsaspect het enige dat overblijft. Het zou niets anders kunnen betekenen dan dat veel mensen vooral willen dat de overheid zaken verplicht. Zelfs al zijn die zaken nutteloos. Kennelijk hechten ze meer waarde aan de verplichting zelf, dan aan de medische effectiviteit van die verplichting. Kennelijk verlangen ze naar een sterk regulerende overheid. Een overheid die zodanig dominant is dat ze ieder gedrag kan afdwingen. Hoe zinloos dan ook. Gedrag waarvan de onzinnigheid zowel door die overheid volmondig wordt toegegeven, als door de bevolking (blijkens haar gedag) beseft wordt.

Een deel van de bevolking verlangt juist naar een autoritair bestuur

Het sociologisch inzicht dat verkregen kan worden uit het experiment, gaat dus veel verder dan alleen het vaststellen dat de bevolking bereid is om zonder enige aanvaarde noodzaak klakkeloos te gehoorzamen. Het laat zien dat een deel van de bevolking juist verlangt naar een autoritair bestuur. Het laat zien dat een deel van de bevolking vrijheid meer vreest dan ziekte. En daarom verlangt naar een autoritair regime dat die vrijheid sterk beperkt. Het laat zien dat een deel van de bevolking geen belang hecht aan logische en onderbouwde argumenten voor beleid. Het laat zien dat het overbodig is om dit deel erop te blijven wijzen dat de maatregelen onzinnig zijn. Voor hen zijn ze namelijk wel zinnig. Niet voor hun gezondheid (dat weten ze zelf inmiddels ook) maar voor de installatie van de door hen gewenste autoritaire samenleving, bestuurd door ‘krachtige leiders’.

En dat aspect is allerminst nieuw. Zodra bestuurders ineens veel meer macht naar zich toetrekken (zoals nu), is er altijd een groep geweest die zich daaraan wil verbinden, in de overtuiging zich achter de sterkste partij te scharen en daaraan zelf een mate van macht of veiligheid te ontlenen. Het zijn de autoriteitsdenkers die ook voorheen al riepen om zwaardere straffen, om het verbieden van wat maar verboden kan worden en om een veel krachtiger overheid en regering. Nu we in hoog tempo richting een totalitair regime gaan, zien ze hun verlangen gerealiseerd worden. Bovendien maakt vrijwel iedere dictatuur gebruik van zichtbare symbolen op bijvoorbeeld kleding, waarmee mensen hun toewijding of gehoorzaamheid aan het regime kenbaar maken. Het uiterst zichtbare mondkapje leent zich daar uitstekend voor.

Zonder dit draagvlak is de installatie van een dictatuur onmogelijk. Het heeft dus ten grondslag gelegen aan iedere dictatuur die de geschiedenis kent, en dat zal het ook deze keer doen. Tenminste, als dat draagvlak er ook deze keer weer voldoende fundament aan geeft. De tweedeling in de samenleving die onder invloed van de huidige omstandigheden uiterst zichtbaar geworden is, is daar dan ook een manifestatie van. Het is het gevolg van een verdeling tussen strijdige en onverenigbare mentaliteiten, waarbij de ene groep gekenmerkt wordt door het verlangen naar vrijheid het dragen van de bijbehorende verantwoordelijkheid en een kritische houding ten opzichte van machten die dat willen inperken en de andere door het verlangen naar krachtige leiders waaraan men die verantwoordelijkheid wenst te delegeren. Een middenweg lijkt bijna niet meer te bestaan.

Echt zorgelijk wordt het wanneer ook het deel van de bevolking dat de manipulatie en misleiding doorziet en beseft wat er werkelijk gaande is, desondanks gehoorzaamt. Voor hen is het medische narratief uiteraard ook geen beweegreden. Dat betekent dat er een ander motief achter die gehoorzaamheid steekt. Bijvoorbeeld de merkwaardige overtuiging dat een regering altijd het laatste woord heeft, en dat er uiteindelijk geen andere keuze bestaat dan er (desnoods onderprotest) aan te gehoorzamen.

Uit de persconferentie van 13 oktober blijkt dat Rutte en De Jonge, die nu in de praktijk een tweemansregering vormen, er alle vertrouwen in hebben dat de bevolking, inclusief het deel dat bezwaar maakt, de door hen opgelegde regels zal volgen. Regels waarvoor nauwelijks nog de moeite genomen wordt ze ook maar enigszins logisch te onderbouwen. Voor een autoritair regime is het immers een vereiste dat burgers gehoorzamen. Ook (of beter gezegd: juist) als de orders onredelijk en onlogisch zijn.

Het virusverhaal is dus voor beide partijen geen werkelijk hoofdmotief meer. Het wordt door de tegenstanders van het opkomende regime uiteraard niet geloofd, maar ook voor de voorstanders daarvan is het niet langer de belangrijkste beweegreden. Het wordt alleen nog opgevoerd als strategisch instrument om beide stromingen verder en dieper te verdelen. Als wapen in de onderlinge strijd. De aanhangers van de autoritaire samenleving zullen logischerwijze met graagte gehoorzamen. Maar als ook de bezwaarmakers zwichten, dan resteert er geen enkele hindernis meer voor de installatie van de totalitaire samenleving. Iedere dictatuur bestaat immers bij de gratie van collectieve gehoorzaamheid.
Ongeacht de reden waarom.