Polen – Beleid van gisteren, dat gisteren al niet werkte
Vertaling van een artikel uit Anti-Spiegel
In tegenstelling tot de Baltische staten (Letland, Litouwen en Estland) doet Polen het economisch erg goed. Zijn anti-Russische beleid richt er minder schade aan dan in de Baltische staten het geval is. Desondanks schaadt Polen ook vaak zichzelf door het gekozen beleid.
Polen heeft het historisch gezien altijd moeilijk gehad, omdat het land in de loop van zijn geschiedenis vrijwel alles heeft meegemaakt wat een land kan overkomen. In de Middeleeuwen was Polen een grote mogendheid die tijdelijk over heel Oost-Europa heerste. Tot op de dag van vandaag leeft in de hoofden van veel Poolse politici nog steeds de droom om het oude Wielkopolska (Groot-Polen, dat ooit Oost-Europa van de Oostzee tot aan de Zwarte Zee controleerde) te doen herleven.
| Hoe Polen van de kaart verdween… | ||
|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
Daarna ging het echter bergaf met Polen en het verdween uiteindelijk van de kaart toen het door Pruisen, Oostenrijk en Rusland als gevolg van drie oorlogen werd verdeeld en opgeslokt. En zoals bij zovele volkeren die langdurig door andere landen werden overheerst, leidde dit tot zeer radicaal nationalisme en de onderdrukking van de minderheden, nadat Polen na de Eerste Wereldoorlog weer een plaats op de kaart had gekregen. Ook al valt er in de geschiedenisboeken (behalve in Polen) nauwelijks iets over te lezen, Polen heeft in het interbellum vrijwel al zijn buren aangevallen en hun gebieden geannexeerd. Polen werd dan ook door het Westen lange tijd als dé schurkenstaat van Europa beschouwd, totdat Hitler deze rol werd toebedeeld.
Het ging zó ver dat Polen, toen Duitsland bij de Conferentie van München het Sudetenland verkregen had, samen met Duitsland de voormalige Tsjechische gebieden binnenviel en Teschen-Silezië bezette. Voor de Tweede Wereldoorlog was Polen misschien wel het land dat tijdens het interbellum de grootste onrust teweeg had gebracht in Europa.
Polen speelt deze rol ook vandaag nog, zoals we zullen zien. Op dit moment vinden er in Europa geen oorlogen plaats, maar je kunt ook zonder oorlogen veel onrust stoken. Vanuit een Pools standpunt zou dat misschien niet eens verkeerd zijn, indien het land er dan tenminste zelf beter van zou worden, maar dat is niet het geval. In plaats daarvan vertrouwt men op de “grote broers”. In het interbellum was dat aanvankelijk Frankrijk, met wie Polen een tegen Duitsland gericht bondgenootschap sloot, totdat ook Groot-Brittannië er zich bij aansloot, kort voor het uitbreken van de oorlog.
Maar toen de oorlog eenmaal was begonnen, staken de ‘grote broers’ geen vinger uit om Hitler in 1939 tegen te houden: een afleidingsmanoeuvre vanwege het Franse leger aan de grens tussen Frankrijk en Duitsland kwam er niet, hoewel de Franse strijdkrachten er toen 10 keer meer manschappen geposteerd hadden dan de Wehrmacht. Polen ging ten onder.
Polen heeft niet veel uit het verleden geleerd en herhaalt dezelfde fouten. Ook vandaag de dag vertrouwt het land op een “grote broer” als er conflicten met de buren zijn. Maar het valt te betwijfelen of de huidige “grote broer” van Polen te hulp zou schieten in geval van nood (daarmee wordt geen oorlog bedoeld, maar een zware politieke of economische crisis).
De economie van Polen
Polen heeft velen verrast in de periode na 1989, omdat het in de jaren negentig van alle Oost-Europese landen de overgang van socialisme naar kapitalisme het best onder controle kreeg. En Polen boomt op economisch vlak ook vandaag nog.
De huidige welvaart, die met het toetreden van Polen tot de EU begon, is echter maar voor een klein deel te danken aan Polen zelf. De economie van Polen is solide en modern, maar zou nauwelijks zo langdurig en zo snel gegroeid zijn indien de EU het land niet zo massief had ondersteund. In de huidige EU-begrotingsperiode (2014-2020) ontvangt Polen ongeveer 105,8 miljard euro en krijgt daarmee het grootste stuk uit de taart van de EU-structuurfondsen.
Dat komt overeen met ongeveer 16 miljard euro per jaar of ongeveer drie procent van het Poolse BBP. Ter vergelijking: het zou zijn alsof een internationale organisatie Duitsland 120 miljard euro per jaar zou geven, namelijk drie procent van het Duitse BBP. Zelfs de meest incompetente regering kan iets bereiken met dergelijke sommen geld.
En zodoende kan Polen zich wel de een of andere politieke luxe veroorloven.
Het energiebeleid van Polen
Polen is een sterk op industrie gestoeld land. De top 5 van de exportproducten zijn machines, voertuigen, meubels, prefab-huizen en kunststoffen. Voor de productie van deze goederen is veel energie nodig. Daarom blijft Polen bijvoorbeeld afhankelijk van kolen en doet het niet echt mee bij de energietransitie. Maar de Poolse economie heeft ook veel olie en gas nodig. Polen zet, ruw benaderd, voor de helft in op steenkool en voor de andere helft op olie en gas. Andere energiebronnen spelen tot dusver een ondergeschikte rol.
Polen zou zich vanwege de concurrentiepositie eigenlijk moeten richten op het importeren van gas uit Rusland, simpelweg omdat dit het goedkoopste gas is dat in Europa te krijgen is. Aardgas uit andere delen van de wereld, zij het uit het Midden-Oosten of uit de VS is wegens het dure transport van vloeibaar gas onvermijdelijk duurder dan het Russische gas, dat ook nog voordelig wordt gewonnen en via pijpleidingen goedkoop getransporteerd.
Polen is echter één van de voornaamste tegenstanders van Rusland in de EU en is gekant tegen de invoer van Russisch gas, ook al betrekt het nog steeds het grootste deel van zijn aardgas uit Rusland via de pijpleiding door Wit-Rusland. Polen is misschien wel de felste tegenstander van Nord Stream 2 en laat geen kans onbenut de pijpleiding te dwarsbomen.
Polen zelf heeft in 2009 groen licht gegeven voor de bouw van een LNG-terminal, die in 2016 in werking werd gesteld. De belangrijkste leverancier voor deze terminal is Qatar en het gas dat wordt geleverd vanuit de Perzische Golf kost tussen 340 tot 380 dollar per duizend kubieke meter gas, wat merkelijk duurder is dan het Russische gas. Dit komt niet in de laatste plaats ook door een technisch probleem: de Oostzee is namelijk te koud is om het zeewater zonder meer te gebruiken voor het terug omzetten van het vloeibare LNG naar gas. In plaats daarvan moet het water uit de Oostzee worden verwarmd met gasbranders, waarbij bijna 1,5 procent van het geleverde vloeibare gas wordt verbruikt om de rest weer in gas om te zetten.
Anderen betalen de rekening
Op termijn willen de VS ook hun fracking-gas o.a. via de Poolse terminal aan Europa leveren, en dat zal nog duurder zijn. Hoe het ook zij, Polen kan het zich – dankzij de EU-steun – veroorloven om duurdere energiebronnen te importeren en af te zien van het goedkope alternatief uit Rusland.
Er zijn dus twee redenen waarom Polen zich probleemloos een anti-Russische beleid kan veroorloven. Ten eerste omdat er toch wel een succesvol economisch beleid gevoerd wordt en ten tweede omdat het zoveel geld toegestoken krijgt, dat het zich de economische nadelen van dit beleid kan permitteren.
Deze manier van denken houdt ook bepaalde risico’s in, die de Poolse regeringen graag buiten beschouwing laat. De stimulansen vanuit de EU zullen in de toekomst afnemen, want hoe beter Polen het doet, des te meer krimpt de geldstroom. Bovendien heeft het Verenigd Koningrijk, een nettobetaler, de EU verlaten, en dus zal de pot waaruit geld kan worden verdeeld, al vanaf volgend jaar aanzienlijk kleiner zijn. Dit is een van de redenen waarom de EU het nog steeds niet eens is over de komende begroting, die vanaf 2021 voor zes jaar van kracht zal zijn.
Polen zal in ieder geval minder geld ontvangen en kan dus ook minder kunnen uitdelen. Besparingen op de Poolse begroting zullen dus nauwelijks te vermijden zijn en dat wordt nooit op applaus onthaald. Polen kan dat weliswaar compenseren door nieuwe schulden te maken, maar zoals bekend kan men deze methode niet eindeloos toepassen.
Welke kansen Polen laat liggen
Als een land gasleidingen door zijn grondgebied laat lopen, ontvangt het daarvoor transitvergoedingen. Dat kan oplopen tot enkele miljarden per jaar. Indien Polen niet verstrengeld was geraakt in zijn eigen anti-Russisch beleid, en voor een vriendelijk beleid ten aanzien van Rusland gekozen had in plaats van voor een dure LNG-terminal om duur vloeibaar gas te importeren, dan zou Polen nu in plaats van Duitsland de ‘gas hub’ zijn, waarlangs Russisch gas wordt gedistribueerd naar de EU. Dat zou zowel via de Oostzee (Nord Stream) als via Wit-Rusland (bestaande pijpleiding) of via Litouwen en Königsberg (nieuwe pijpleiding) mogelijk zijn geweest. In plaats van kostbare investeringen te doen om vervolgens duur gas te kopen, had Polen geld kunnen verdienen aan de doorvoer en ook nog zelf goedkoper gas kunnen hebben.
Maar hier komt de Poolse geschiedenis om de hoek kijken. De Poolse regeringen en delen van de bevolking wantrouwen zowel Rusland als Duitsland. In Polen leeft een soort minderwaardigheidscomplex ten opzichte van deze twee grote buren en het grijpt, net als tijdens het interbellum, elke gelegenheid aan om speldenprikken uit te delen. Zij het door de fundamenteel anti-Russische politiek richting het oosten, zij het door de eis ter hoogte van bijna een biljoen euro aan herstelbetalingen aan het westelijke buurland Duitsland, al zijn dat maar twee voorbeelden uit een haast eindeloze lijst van mogelijkheden. Ideaal is Nord Stream 2, waarmee Polen – handig toch – beide buren gelijktijdig op stang kan jagen.
Hier wordt dus om ideologische redenen beleid gemaakt waarbij alle betrokkenen verliezen. Maar zo is dat nu eenmaal met ideologieën, ze hebben nog nooit echt iemand vooruit geholpen.
Vanwege zijn geografische ligging had Polen een belangrijk knooppunt tussen Oost- en West-Europa kunnen worden en daarvan enorm kunnen profiteren. Maar Polen is daar niet in geïnteresseerd, zoals duidelijk blijkt uit het beleid ten aanzien van Wit-Rusland. Polen is in integendeel een toevluchtsoord geworden voor de Wit-Russische, door de VS gefinancierde oppositie, en wakkert de poging tot staatsgreep in Minsk aan, zodoende de kloof met Rusland uitdiepend.
Helaas zien we zulk stoer nationalisme, dat resulteert in een beleid dat het eigen land schaadt, bij bijna alle volkeren die in het verleden onderdrukt hebben ervaren.
Op deze manier benadeelt Polen zichzelf weliswaar niet al te sterk, mede dank zij de massale EU-hulp, maar het is in Europa wel tot een haard van onrust geworden.
Wie profiteert van de Poolse politiek?
Zoals we hebben gezien, schaadt de Poolse politiek alle betrokkenen. Maar er zijn natuurlijk ook profiteurs.
De Verenigde Staten willen Rusland en Europa – en met name Duitsland – van elkaar scheiden. De VS zijn het machtigste land ter wereld en om een wereldmacht te blijven, moeten ze het Euraziatische continent beheersen. Amerikaanse geopolitici zijn het erover eens dat er momenteel maar één ding is dat de suprematie van de VS in Europa en Azië in gevaar kan brengen, namelijk dat Rusland en Duitsland nauwe banden met elkaar aanknopen. In de VS wordt dit heel openlijk uitgesproken en in boeken beschreven.
Om Rusland en Europa gescheiden te houden, kwam de VS op het idee van een cordon sanitaire, waarin de landen tussen de Oostzee en de Zwarte Zee zich groeperen, en er een bufferzone tussen Duitsland en Rusland tot stand brengen.
Het is duidelijk dat de VS hun doel al bijna hebben bereikt, vermits Wit-Rusland het enige land is dat nog steeds weerstand biedt tegen het Cordon Sanitaire. Dit moet men zich altijd voor ogen houden bij het lezen van actuele mediaberichten over de gebeurtenissen in Wit-Rusland.
Polen speelt een sleutelrol in de plannen van de VS en de Poolse regering plooit zich volledig naar de Amerikaanse wensen. Als je naar het Poolse buitenlandse beleid kijkt, komt het nauwkeurig overeen met wat de VS willen: geen Russisch gas meer naar Europa, meer Amerikaanse troepen nog dichter bij de Russische grens, Wit-Rusland en Oekraïne van Rusland afscheiden, enz.
Al deze dingen staan op het verlanglijstje van de VS, en toevallig zijn dit ook precies de dingen die de Poolse regering in de praktijk brengt. Polen verzet zich tegen het Russische gas (in plaats van er zelf van te profiteren), Polen is een voorvechter van de stationering van Amerikaanse troepen en is zelfs bereid om bijna een miljard dollar te investeren in Amerikaanse bases in Polen (cfr. de miljarden euro die Polen jaarlijks van de EU ontvangt) en Polen was een drijvende kracht achter de staatsgreep in Oekraïne in 2014 en loop ook voorop bij de poging tot staatsgreep in Wit-Rusland.
Maar zelf profiteert Polen van geen van deze projecten.
De risico’s van dit beleid voor Polen
De staatsgrepen in de buurlanden brengen Polen geen voordeel. En het is in het algemeen maar de vraag of het voor een land voordelig is de buurlanden te destabiliseren, want in het ergste geval leidt dit tot armoede, misschien zelfs tot burgeroorlog, en dus ook tot vluchtelingen. Geen enkele wereldmacht heeft ooit haar directe buren gedestabiliseerd (ze werden zo nodig veroverd). Je stabiliseert alleen landen die ver weg zijn, opdat je anders zelf wordt getroffen door de negatieve gevolgen ervan.
Dat is ook wel recentelijk te zien: de VS voeren een reeks oorlogen langs de grenzen van de EU. Het zijn echter niet de VS die worden getroffen door de vluchtelingenstroom, maar Europa. De VS zouden dergelijke oorlogen nooit in hun eigen achtertuin voeren, omdat ze er geen belang bij hebben om miljoenen vluchtelingen de VS te zien binnen stromen.
En ook Polen, dat de Amerikaanse oorlogen volledig goedkeurt en ondersteunt, wil geen vluchtelingen opnemen, waardoor er meer problemen ontstaan met Brussel, wat dan weer kan leiden tot een verlaging van de EU-hulp. Dit is een ander voorbeeld van hoe Polen het Amerikaanse beleid ondersteunt, terwijl het daar zelf geen voordeel van heeft. De gevolgen van een dergelijk beleid kunnen Polen duur te staan komen.
En dan zal de “grote broer” de drooggevallen betalingen vanuit Brussel zeker niet compenseren. Dit is altijd een probleem wanneer landen zich in hun politiek inzetten op een “grote broer” in plaats van goede relaties met de buren te onderhouden: het kan dan gebeuren dat je alleen komt te staan tegenover al de buren terwijl de “grote broer” in geen velden of wegen te bekennen is. Polen zou dat eigenlijk uit de geschiedenis geleerd moeten hebben.
