De complot-ontkenners

 

Ten tijde van het verhitte corona-debat dreigen materiële interesses en een respectvolle omgang met elkaar volledig uit het zicht raken.

Een bericht van Sascha Pahl op Rubikon.news

Het land is verdeeld, de inhoud van de discussies is absurd. De twee kampen – laten we ze “gezondheidsapostelen” en “vrijheidsstrijders” noemen – staan met groeiende afkeer tegenover elkaar. Smaad is aan de orde van de dag. De tijden lijken dermate onzeker dat een nieuw opkomende angst voor dissidenten een hoge vlucht neemt – alsof je je eigen kleine wereldbeeld met hand en tand moet verdedigen. Een term uit de psychologie over emotioneel misbruik kan nuttig zijn om te begrijpen wat hier aan de hand is: gaslighting.

In de psychologie noemt men een handeling om mensen in de war te brengen door hun waarneming van de werkelijkheid te verstoren, gaslighting. Een dader manipuleert zijn slachtoffer door valse informatie te geven die tot doel heeft het slachtoffer zijn eigen waarneming te laten wantrouwen, totdat het slachtoffer uiteindelijk aan zijn eigen verstand en zijn geestelijke gezondheid gaat twijfelen. De bedoeling van deze acties is om de betrokken persoon in verwarring te brengen, te intimideren en volledig van streek te maken ”⁽¹⁾https://lexikon.stangl.eu/16150/gaslighting/

Een voorbeeld: de vader komt stomdronken thuis en slaat zijn kind. De moeder kijkt toe zonder er iets tegen te doen, omdat ze erbuiten wil blijven. Tegenover het kind laat ze het voorkomen alsof er niets aan de hand is. Ze maakt het huilende kind wijs dat de vader niet dronken noch gewelddadig is, dat het zich niet moet aanstellen en geen leugens mag vertellen. Het wil immers braaf zijn. Zwaar geïntimideerd begint het kind zijn eigen waarnemingen en emoties te wantrouwen. In het vervolg denkt het dat “een braaf kind te zijn” betekent, jezelf niet te geloven.

 

Complottheorieën en feiten

De alomtegenwoordige corona-discussie gaat ook over de perceptie van de werkelijkheid. Vaak wordt er van complottheorieën gesproken. Je moet niet laten misleiden en je aan de realiteit houden, wordt gezegd. Maar wat is een complottheorie en wat is de realiteit?

In principe is de term “complottheorie” zeer geschikt om anderen te gasligthen: de term kan makkelijk steeds worden gebruikt wanneer iemand een een kijk op de werkelijkheid ter berde brengt die de ander niet aanstaat. Men luistert niet naar de ander en door deze term te gebruiken dwingt men hem zich te rechtvaardigen en men intimideert hem.

Momenteel wordt het als een gevaarlijke complottheorie beschouwd te beweren dat Covid-19 ongeveer net zo gevaarlijk zou zijn als een gewone griep. YouTube-video’s met een dergelijke strekking worden en masse verwijderd ⁽²⁾„Jeder Inhalt, der die Angaben der WHO in Bezug auf die Existenz und Ausbreitung von Covid-19 bestreite, würde gegen die Youtube-Richtlinien verstoßen.“; https://www.rnd.de/digital/fake-news-zu-corona-youtube-loscht-videos-mit-verschworungstheorien-U2LKL4DQZ5A23LWE25T7LDTSRM.html. Deskundigen die hetzelfde opperen, kunnen dit echter meestal door middel van cijfers, feiten en samenhangen staven – en niet slechts door samenzweringsverhalen. Om deze ongewenste realiteit echter voor de publieke waarneming te verdoezelen en het dominante narratief over een dodelijke virus in stand te houden, lijken het verspreiden van verwarring en onzekerheid de aangewezen methode.

Terwijl de mensen wekenlang werden bedolven onder voortdurend nieuwe en in een andere context geplaatste getallen – verdubbelingsgetal, R-waarde, het aantal van de nieuwe infecties et cetera – ontbrak er een doeltreffende manier van vergelijken waardoor deze cijfers een zinvolle betekenis zouden verkrijgen. De absolute aantallen stegen gestaag, alsof men iedereen aan wie de boodschap gericht is ermee wilde platslaan en hen met het door de politiek gewenste besef wilde doordringen: “het is allemaal hartstikke gevaarlijk!”. Iedereen die het waagde de getallen met andere griepgolven te vergelijken of deze in een andere samenhang te plaatsen, werd al gauw als platte complottheoreticus bestempeld, als het ware gegaslighted ,waardoor hij dan tot zwijgen werd gebracht.

Volgens de analyse van Carsten Forberger heeft de term “complottheoreticus” inmiddels een betekenis verkregen die vergelijkbaar is met die van de term ketter of afvallige ten tijde van vóór de Verlichting ⁽³⁾„Der Begriff ‚Verschwörungstheorie‘ (…) erfüllt mittlerweile die Funktion, welche Wörtern wie ‚Ketzer‘ oder ‚Häretiker‘ in unaufgeklärten Zeiten zugeschrieben wurde. Aktuell wird jeder Widerspruch gegen das Narrativ, wonach SARS-CoV-2 ein gefährliches Virus sei, das es zu … Lees verder.... Als ketterij worden zulke meningen bestempeld die ‘helemaal niet door de beugel kunnen’, waarvoor men zich diep moet schamen. En wie zou er in dit hokje gedrukt willen worden, een hokje dat excommunicatie en uitsluiting van de openbare discussie met zich mee brengt?

Tijdens gesprekken met mensen die de mening van de meerderheid delen ten aanzien van het potentiële gevaar van het virus, was ik altijd stom verbaasd: mijn verwijzingen naar beschikbare feiten en cijfers die een heel andere taal spraken dan het gangbare narratief ⁽⁴⁾Bijvoorbeeld:, waren aan dovemans-oren gericht. Niemand wilde een inhoudelijke, feitelijke discussie voeren. Kennelijk is het te bezwaarlijk om aan het door de media geschetste wereldbeeld te twijfelen. – Net zoals de moeder haar beeld van haar man niet in twijfel wilde trekken en er de voorkeur aan gaf het kind van streek te maken.

Sommigen gaven toe, dat ze het te vermoeiend vonden om dieper op de vraag in te gaan en dat het gemakkelijker was om de door de media verkondigde opvattingen te vertrouwen. Anderen hebben er herhaaldelijk op gewezen dat je je door dergelijke beweringen in de hoek van extreem rechts en de complottheoretici plaatst. – Dit doet denken aan het advies van de moeder aan het kind om vooral braaf te zijn.

Mijn wanhopige bezwaar dat het om de kwestie zelf gaat en niet om politieke posities, vond geen gehoor. Op een keer kwam er ook het relativerende argument, dat bijna cynisch was in zijn abstractie, ter sprake: ongeacht de cijfers die ik naar voren bracht, zou er zeker iets op Internet te vinden zijn, dat dit weerlegde. – ‘Wat je ook zegt, lief kind, we kunnen elk woord in je mond omdraaien.’

Ik moest dus, zo niet een totale ontkenning van de realiteit, dan toch op zijn minst een uitgesproken gebrek aan interesse aan de realiteit constateren. De discrepantie tussen ideaal en werkelijkheid was kennelijk te moeilijk te verdragen: net zoals het ideaalbeeld dat de moeder van een goede echtgenoot had en de realiteit van een dronken, gewelddadige vader niet te rijmen viel, is het kennelijk te pijnlijk om het ideaalbeeld van media en politiek die over het algemeen wel te vertrouwen zijn, aan de realiteit te toetsen.

Deze onrealistische verdediging van het eigen standpunt, ging zo ver dat ik ervan werd beschuldigd dat door op feiten te blijven hameren en de weergave van de situatie door de media te bekritiseren, ik mezelf in de positie bracht van een negatief ingesteld, lamenterend slachtoffer. – Het kind mag zich niet aanstellen en zich verbeelden het slachtoffer van de vader te zijn, opdat de moeder niet medeplichtig wordt vanwege het feit dat ze egoïstisch haar ogen sluit.

Gaslighting puur, naar me dunkt, maar voor welk doel? Om te ontkennen dat men bedrogen werd? Stel je eens voor dat de moeder op een gegeven moment tegen het kind zegt, dat aan de eigen waarneming van de de werkelijkheid vasthoudt: “dat het toch eindelijk moet ophouden met deze complottheorieën. Een dooddoener die elk zelfrespect bij het kind zal verstikken.

 

Complot-ontkenning en de Verlichting

Natuurlijk bestaat er paranoia en natuurlijk zijn er onware complottheorieën en waanvoorstellingen die immuun zijn voor kritiek. Er bestaan ook kinderen die zich alleen verbeelden door de ouders misbruikt te worden. Maar om een onderscheid te maken tussen onjuiste complottheorieën en juiste, en feitelijke beweringen die niets met samenzweringen te maken hebben, moet men de ogen openen, in de werkelijkheid gaan kijken hoe de zaken er werkelijk voor staan, en ermee ophouden om wild om zich heen te slaan met deze onterechte en respectloze termen.

Gezien de tegenzin tijdens het huidige debat om überhaupt objectief naar de situatie te kijken, zou men – in navolging van de term corona-ontkenners, het scheldwoord dat door de andere kant wordt gebezigd – in feite een nieuwe term moeten introduceren: complot-ontkenners.In ons voorbeeld zijn degenen die echt hebben samengespannen, immers de moeder en de vader tegen het kind. Als iemand hier gek is, dan zijn het deze twee. Iedereen die dit ontkent, heeft zich voor de gek laten houden en moet nu alle andere gaslighten, om niet in conflict te geraken met de realiteit.

Als we geïnteresseerd zijn in democratie, moeten we ons keren tegen gaslighting in de politieke discussie, tegen het zwartmaken en de marginalisering van afwijkende meningen. Alleen als we een gezamenlijk zicht hebben op de realiteit, kunnen we een zinvolle discussie voeren. Als we er de voorkeur aan geven elkaar in hokjes te stoppen, rest er niets anders meer dan elkaar vijandig te bejegenen. Ik ben bang dat de scheidslijn nu al zo diep zit, dat het hierop zal neerkomen.

Maar hoop doet leven:

Beste complot-ontkenners, jullie zouden theoretici moeten worden! Laat je niet verleiden door Vadertje Staat, Moedertje Geneeskunde en hun familieleden de Massamedia, om in een valse voorstelling te geloven, die eigenlijk alleen door hun belangen opgedrongen wordt. Een volwassen mens dient zijn blinde loyaliteit ten opzichte van deze instellingen op te geven, net als ook de loyaliteit tot zijn ouders. Dat kan een pijnlijk proces worden, je moet je wapenen tegen mogelijke sociale uitsluiting – tegen gaslighting van de kant van de loyalisten – maar het is het waard. Als kind was dat nog onmogelijk, we moesten ons in bochten wringen. Maar we zijn geen kinderen meer.

Immanuel Kant’s beroemde Verlichtingsgeschrift uit 1784 leest als een oproep om volwassen te worden. Hij pleitte nadrukkelijk tegen het gemak van blind vertrouwen in dominerende machten van buiten af – toentertijd waren dat de geneeskunde, de kerk en de media:

“Luiheid en lafhartigheid zijn de redenen waarom zo’n groot deel van de mensen, lang nadat de natuur hen van vreemde leiding heeft vrijgesproken (naturaliter majorennes), toch graag levenslang onmondig blijft; en waarom het anderen zo licht valt zich te onderwerpen aan hun voogden. Het is zo makkelijk om onmondig te zijn. Heb ik een boek dat voor mij mijn verstand bijhoudt, een zielenarts die mijn geweten verzorgt, een dokter die voor mij mijn dieet beoordeelt enzovoort, dan hoef ik zelf geen moeite te doen. Ik hoef niet meer te denken, als ik maar betalen kan; anderen zullen die vervelende taak dan van me overnemen”⁽⁵⁾https://www.psychoanalytischeperspectieven.be/wp-content/uploads/2012/09/Van-Dam-E.-Geerardyn-F.-2012-vert.-Kant.pdf.

Een gezonde volwassene daarentegen is volgens Kant iemand die “de moed heeft om zijn eigen verstand te gebruiken zonder door een ander aan het handje genomen te worden”, een dergelijk individu zou geen noodzaak voelen anderen als ketter te belasteren en te excommuniceren, zoals dat vóór de Verlichting gebeurde, omdat hij niet bang hoefde te zijn voor andersdenkenden ⁽⁶⁾Aan het denkbeeld van Verlichting als het proces van het volwassen worden, moet niet alleen het kamp van de gezondheidsapostelen herinnert worden, maar ook dat van de vrijheidsstrijders: Omgekeerd gaslighting zou namelijk betekenen, de beschuldiging van gaslighting klakkeloos tegen alles en … Lees verder....