Veel misstanden in de wereld hebben direct of indirect een verband met het eigendomsrecht. Tenminste zoals we in de wereld het eigendom geregeld hebben en daarmee ook, hoe wij over eigendom denken. Dit mag wellicht voor enkele lezers vreemd klinken, daarom hier een klein voorbeeld.
Hoe is het mogelijk dat ik een huis bezit wat bovendien ook nog eens op mijn eigen grond staat? De aarde is er toch voor de gehele mensheid, voor elk levend wezen. Hoe kan ik dan het recht bezitten een stukje aarde mijn eigendom te noemen? (en daarmee dus een ander ervan uit te sluiten). Wanneer we deze gedachte verder doorvoeren betreft dit dus ook alles wat de aarde uitmaakt, water, oceanen, de lucht, inclusief alle grondstoffen.
Op Wakkermens schreven we hier al vaker over.
Het volgende bericht laten we Wouter Kamphuis aan het woord.
Wouter is ondernemer, tuinder en een voor- & nadenker.
Een van de doelen
Eén van de doelen van de Great Reset van het World Economic Forum wordt door Klaus Schwab als volgt gefomuleerd:
In 2030, you will own nothing and you will be happy about it.
Schwab spreekt niet over “we” maar over “you”: blijkbaar is het de bedoeling van het WEF dat in 2030 álle eigendom wereldwijd overgegaan is naar de wereldregering, die door de kleine en superrijke financiële elite momenteel in hoog tempo wordt opgebouwd. De grote massa mensen krijgt dan van deze wereldregering een basisinkomen – uiteraard onder voorwaarden.
Een schrikbeeld zonder weerga.
Dit plan mag natuurlijk nooit slagen. Maar we dienen het toch uiterst serieus te nemen: er wordt met man en macht aan gewerkt door kringen die, in hoog tempo en op dit moment zeer succesvol, bezig zijn alle rijkdom van de aarde naar zich toe te trekken. De wereldwijde “coronacrisis” laat zien waartoe zij in staat zijn!
We moeten op zoek naar een werkelijk effectief, levensvatbaar en krachtig antwoord op deze bedreiging. Terug naar vroeger – ‘de goeie ouwe tijd’ in welke vorm dan ook – is daarbij geen optie. Geen enkele politieke stroming, of het nou het (neo-)liberalisme, het socialisme, het communisme, het anarchisme, de diverse bewegingen voor democratie of de mensenrechtenbeweging betreft, is tot nu toe in staat gebleken een werkelijk bevredigende, menswaardige en rechtvaardige samenleving op te bouwen. Dit, terwijl in al deze stromingen zonder twijfel belangrijke goede elementen aanwezig zijn.
Wat dan wel?
Wat we nodig hebben, is een samenleving waarin zowel de hele economie, als het onderwijs, de gezondheidszorg en de hele culturele sector volledig gebaseerd worden op onafhankelijk zelfbestuur door de direct betrokkenen. De staat en alle financiële belangen van buitenaf –vreemd aan het betreffende bedrijf, de school, de zorginstelling etc. – zullen geen enkele inhoudelijke invloed meer op hen mogen hebben. Als we dit realiseren, komt de individuele mens en zijn vrije ontplooiing overal in het middelpunt te staan. De zelfverrijking van een kleine groep op kosten van de grote massa, de vervreemding waar veel mensen nu intensief onder lijden, de bullshitjobs, de ongebreidelde bureaucratie, het egoïsme en materialisme en nog veel meer schadelijke kanten van onze huidige samenleving zullen dan geleidelijk overwonnen worden en kunnen verdwijnen.
In het volgende betoog probeer ik te laten zien dat het kernprobleem waar uiteindelijk alles om draait, ons verouderde eigendomsrecht is. Fundamentele vernieuwing van het eigendomsrecht is van groot belang en kan de voorwaarden scheppen voor een hele mooie toekomst van solidariteit, gelijkheid en vrijheid voor ons allemaal.
Inkomensverschillen
De coronacrisis toont opnieuw haarscherp aan hoe schadelijk de huidige, extreem ongelijke wereldwijde inkomensverdeling is, en hoe nodig het is dat we onszelf diepgaande bezinnen op dit onderwerp. Hoe heeft het zover kunnen komen? En vooral natuurlijk: hoe komen we ooit van de absurde, mensonterende en zich sinds “Corona” nog weer in versneld tempo verder en verder verdiepende kloof tussen rijk en arm af?(1)Amerikaanse miljardairs zijn $2100 miljard rijker geworden sinds het begin van de zogenaamde “pandemie”. Een stijging van 70%. In dezelfde korte periode is het aantal mensen in de wereld dat honger lijdt, verdubbeld van 400 miljoen naar 800 miljoen. (De andere krant, 20-11-21)
Inkomensverschillen zijn alleen gerechtvaardigd als ze gebaseerd zijn op verschillen in de werkelijke prestaties die mensen verrichten voor de samenleving. Daarbij is het altijd aan de betrokken mensen zelf om op basis van gelijkwaardigheid met elkaar te beslissen hoe groot hun inkomensverschillen zijn (of dat nu binnen een bedrijf of binnen de staat als geheel is). Als dit echt op basis van gelijkwaardigheid gebeurt, zullen de verschillen vermoedelijk hoogstens 1:5 zijn. Persoonlijk denk ik dat niemand in werkelijkheid meer dan vijf keer zoveel kan presteren als een ander. Hoe kan het dan dat we nu toch zulke grote inkomensverschillen kennen? Dat komt omdat de inkomensverschillen tussen mensen nu niet door de betrokkenen zelf en op basis van gelijkwaardigheid worden geregeld. En dát is weer een gevolg van het eigendomsrecht.
Eigendomsrecht en gelijkheid
Juridisch gezien worden de economische verhoudingen tussen mensen geregeld door het eigendomsrecht. Dit eigendomsrecht is het fundament van ons hele rechtssysteem. De kern ervan hebben we overgenomen uit het oude Rome, waar het privé-eigendom zoals het nu wereldwijd in de wetgevingen van alle staten gebruikelijk is, voor het eerst in de geschiedenis werd ontwikkeld. De kenmerken ervan zijn:
De eigenaar heeft het recht geheel naar eigen goeddunken over zijn eigendom te beschikken, met uitsluiting van alle anderen.
Eigendomsrechten zijn in principe eeuwigdurend. Als een eigenaar overlijdt, blijft het eigendomsrecht als zodanig bestaan en gaat over op zijn erfgenamen.
Eigendomsrechten kunnen vrij verhandeld worden.
Eigendomsrechten kunnen als onderpand dienen voor (hypothecaire-) leningen.
Nu wil ik de lezer vragen een kleine denkoefening met mij te doen en alle diepgewortelde – want door meer dan tweeduizend jaar gevormde!- denkgewoonten en conventionele gevoelens met betrekking tot het eigendom even los te laten. We gaan er bij wijze van oefening van uit dat artikel 1 van onze grondwet inderdaad een belangrijke waarheid uitdrukt, en dat alle mensen werkelijk gelijk zijn voor het recht. Dat is toch eigenlijk vanzelfsprekend het enig mogelijke fundament voor een moderne, menswaardige samenleving. We komen nu echter direct in botsing met het eigendomsrecht. Want stel dat ik geboren word als zoon van een multimiljardair, dan ben ik in de wieg gelegd voor een leven als superrijk mens, en de facto sterk bevoorrecht ten opzichte van mijn medemensen. De papieren gelijkheid van het eerste grondwetsartikel blijkt in de praktijk een farce, niet verenigbaar met het eigendomsrecht in zijn huidige vorm.
Dit is uiteraard niets nieuws. Socialisten en communisten hebben hier sterk tegen geageerd en gestreden voor “meer” of “echte” gelijkheid. Het principe van het Romeinse eigendomsrecht hebben beiden echter nooit veranderd.
De socialisten willen steeds via alle mogelijke belastingen de schadelijke uitwassen van het eigendomsrecht compenseren, en door middel van de staat een inkomensherverdeling bewerkstelligen. Dit heeft geleid tot een onvoorstelbaar ingewikkeld stelsel aan wet- en regelgeving terwijl de echt rijke elite zich toch nog volledig, of tenminste verregaand aan de belastingen weet te onttrekken.
De communisten wilden alle maatschappelijke goederen in eigendom geven aan nog slechts één eigenaar: de staat, die vervolgens tot in alle eeuwigheid de onbeperkte macht kreeg om er naar eigen goeddunken over te beschikken. Het eigendomsrecht zelf hebben ook zij daarmee niet veranderd! Deze “oplossing” van het eigendomsprobleem heeft bewezen nog veel schadelijker te zijn dan de socialistische. De individuele betrokkenheid van boeren en ondernemers, en daarmee van alle arbeiders, bij “hun” bedrijven verdween en na 70 jaar was de Sovjetunie volledig bankroet.
Hieruit kunnen we veel leren voor de vernieuwing van het eigendomsrecht, zoals we die wél nodig hebben. Zo’n vernieuwing mag absoluut niet ten koste gaan van de individuele, persoonlijke betrokkenheid van boeren, ondernemers, van ons allemaal: die moeten we koesteren en juist maximaal bevorderen. Dat is het goede van ons privé-eigendom: dat het de betrokkenheid van de eigenaar bij zijn eigendom sterk maakt.
Schadelijke kant van het eigendomsrecht nu
Het schadelijke zit hem in het eeuwigdurende karakter van eigendomsrechten. Pas door dit eeuwigdurende karakter raakt het eigendomsrecht los van de concrete mensen, en daarmee los van de werkelijkheid. Pas als gevolg van dit eeuwigdurend karakter kan “bezit” een doel op zich worden voor mensen, onafhankelijk van hun concrete behoeften of vaardigheden. En pas als gevolg van het eeuwigdurend karakter van eigendomsrechten wordt het mogelijk in deze rechten te handelen, met alle gevolgen van dien. In een gezonde economie wordt alleen gehandeld in concrete goederen en diensten, die in werkelijke behoeften van mensen voorzien. In onze huidige “economie” maken die concrete goederen en diensten nog maar 20% van de totale handelswaarde uit; 80% daarvan wordt gevormd door speculatieve handel in aandelen, financiële ‘producten’, onroerend goed, grond etc., allemaal slechts mogelijk op grond van…het eeuwigdurende karakter van eigendomsrechten.(2)https://www.planet-schule.de/wissenspool/die-grosse-geldflut/inhalt/hintergrund.html gegevens 2018. Het aandeel van de financiële sector in de totale waarde van de economie neemt snel toe. In 1980 was de reële economie nog twee keer zo groot als de financiële.
Die 80% moeten uiteindelijk volledig verdwijnen, als we een situatie willen bereiken waarbij alle arbeid eerlijk beloond kan worden en waarbij het onmogelijk is prestatieloos inkomen te verwerven, als je daar geen recht op hebt. (Alleen zieken, gepensioneerden, kinderen – via hun opvoeders- en studenten hebben recht op inkomen zonder dat ze daarvoor een tegenprestatie leveren).
De aanpassing van het eigendomsrecht die we nodig hebben is dus in beginsel heel eenvoudig, zoals de waarheid altijd eenvoudig is. Het eigendom van alle maatschappelijke goederen (grond en productiemiddelen) moet principieel tijdelijk worden: een ondernemer is eigenaar van zijn onderneming omdat en zolang hij haar daadwerkelijk leidt, een boer is eigenaar van zijn bedrijf zolang hij de grond en het vee daadwerkelijk verzorgt– en alleen daarom. Ook een woningbezitter is eigenaar zolang hij daadwerkelijk in zijn huis woont en alleen daarom. Op het moment dat iemand stopt met het leiden van een bedrijf of niet meer in een huis woont is hij eigenaar af. Het gevolg hiervan zal zijn, dat alle handel in grond en bedrijven ophoudt, en daarmee alle krediet met zakelijk onderpand (hypotheken)(3)Zakelijk krediet dient vervangen te worden door persoonlijk krediet. In werkelijkheid hangt alles af van de persoonlijke vaardigheden en toewijding van een kredietnemer.. Immers, wie stopt met zijn bedrijf of verhuist uit zijn huis hééft niets meer te verkopen. De oude eigenaar kan wel zelf zijn opvolger aanwijzen: hij kan beoordelen wie daarvoor voldoende vaardigheden heeft. Met de overdracht van het beschikkingsrecht is geen geld gemoeid. De zuivere waarde van de menselijke prestaties, die in het bedrijf of in de woning aanwezig zijn, betaalt de nieuwe eigenaar wel aan de oude. Dat laatste kan ook door eenvoudig de nog niet afgeloste leningen die opgenomen waren in verband met het betreffende bedrijf of huis, over te nemen.
Alleen voor consumptiegoederen kan het oude eigendomsrecht in tact blijven, die vormen geen probleem.
De praktische realisatie van deze omvorming van ons eigendomsrecht is natuurlijk allesbehalve eenvoudig. Er is nog geen land ter wereld dat dit gerealiseerd heeft, en zeer veel gevestigde belangen zullen zich hier ongetwijfeld tegen keren. Het thema eigendom wordt ook maar zelden zo fundamenteel ter discussie gesteld als ik hier gedaan heb; het is een taboe onderwerp. Toch is het onontkoombaar dat we de moed opbrengen om het traditionele eigendomsrecht in alle vrijheid, nuchter en onbevangen opnieuw te doordenken en dat we onze gedachten daarbij op geen enkele wijze bij voorbaat laten bepalen door de bestaande praktijk. De bestaande praktijk is immers uiterst problematisch, en er is werkelijk álle reden om die fundamenteel ter discussie te stellen.
Wat kunnen we zelf doen?
Het eerste en belangrijkste is: bovengenoemde inzichten telkens weer te doordenken, erover te mediteren(4)Goede teksten voor dit doel: R. Steiner, De kernpunten van het sociale vraagstuk, hoofdstuk 3 en van de zelfde auteur: Wereldeconomie, het in je eigen denken tot leven te brengen en dan met zoveel mogelijk medemensen te delen. Dit lijkt misschien niet praktisch, maar in werkelijkheid is dit het meest praktische wat je kunt doen. Want zo maak je je eigen denken gezond, en helpt andere mensen dat ook te doen. En gezond, holistisch sociaal denken is de eerste en belangrijkste, broodnodige voorwaarde voor het gezond worden van de samenleving als geheel! Wie dit werk serieus oppakt, zal merken dat hij innerlijk de hele wereld tegenkomt: alle bestaande denkgewoonten, gevoelsconventies, regels en wetten, sociale praktijken zijn nu op het oude eigendomsrecht gebaseerd. De wereld staat letterlijk op zijn kop, en het is onze opgave haar weer op haar ‘pootjes’ terecht te laten komen.
Praktijk nu
De stap om ook in uiterlijke zin praktisch te willen worden gaat vanzelf voor wie zich bovenstaande inzichten echt eigen maakt. Ons doel moet zijn en blijven: wetten te veranderen zodat het tijdelijk eigendom van productiemiddelen het nieuwe fundament van ons rechtssysteem wordt. Tot dat doel bereikt is, kunnen we alleen proberen de gewenste situatie zoveel mogelijk te benaderen binnen de bestaande, weerbarstige praktijk. Dat kan door het eigendom van bedrijven en grond (zowel van boeren als van woningeigenaren) onder te brengen bij een stichting die door haar deelnemers zelf bestuurd wordt. Zo’n stichting is dan eigenlijk een “niet-eigenaar”, alleen nodig omdat er in de huidige wetgeving nu eenmaal een eigenaar in de financiële zin van het woord moét zijn, voor zaken die in de gezonde economie van de toekomst helemaal geen financiële waarde meer zullen hebben. De stichting heeft uitsluitend de opgave er zorg voor te dragen dat ‘haar’ eigendommen nooit weer verhandeld, vererfd of met nieuwe hypotheken bezwaard worden. Ze is dus niet meer dan een provisorische noodoplossing, om binnen de oude, corrupte wetgeving het nieuwe dat moet komen al zo goed mogelijk te benaderen en ervaarbaar te maken voor zoveel mogelijk mensen. Op die manier bereiken we dat onze maatschappelijke goederen steeds meer ten dienste van de mensen gebruikt zullen worden, en steeds minder een object kunnen zijn van het streven van een kleine groep mensen naar winst, bezit en macht als doel op zich, ten koste van de grote groep. Hoe meer mensen meedoen, hoe meer gelden we met elkaar vrijmaken. Daarmee kunnen we nieuwe eigendommen verwerven en neutraliseren en/of alvast een begin maken met de gezonde financiering van gezondheidszorg, onderwijs, rechtspraak en andere instellingen van het cultuurleven: middels onvoorwaardelijk schenkgeld. Enkele voorbeelden van bestaande stichtingen die in deze zin werken: stichting Sleipnir (bedrijven), stichting Mensen voor de Aarde (landbouw en wonen), Vivenda eingetragener Verein (wonen, gevestigd in Hamburg, D), Edith Maryonstiftung (Basel, CH), Mietshäuser Syndikat (Freiburg, D), Stiftung Trias (Hattingen, D).
Conclusie
Zo lang we ons denken en handelen op het traditionele eigendomsrecht blijven baseren, zijn we zelf medeverantwoordelijk voor de schaamteloze verrijking van de financiële ‘elite’: we dragen er aan bij want ook onze rentebetalingen vloeien voor een deel naar hen. Van de Nederlanders betaalt 90% meer rente dan ze ontvangt; het huidige eigendom werkt altijd in het voordeel van degenen die al veel bezit hebben. Daar kunnen en mogen we ons niet bij neerleggen, want de superrijken gebruiken de onvoorstelbare macht die hun vermogens met zich meebrengen, voor uiterst kwaadaardige doelen. Ieder mens heeft de mogelijkheid en de verantwoordelijkheid om te werken aan het neutraliseren van het eigendom van zoveel mogelijk maatschappelijke goederen. Extreme rijkdom is nooit een gevolg van werkelijke prestaties, maar altijd van het eeuwigdurend karakter van eigendomsrechten. Net zo goed als de huidige rijken zich steeds verder kunnen verrijken ten koste van de mensengemeenschap als geheel, kunnen we door eigendom te neutraliseren hetzelfde proces waarmee de wereld nu uitgebuit wordt, omkeren en inzetten ten goede. We maken dan steeds meer geld vrij voor economie, gezondheidszorg, onderwijs, wetenschap etc. die wél werkelijk ten dienste van ons mensen staan. Moge deze gezindheid en praktijk de komende tijd steeds besmettelijker en besmettelijker worden!
Wouter Kamphuis, Stichting mensen voor de Aarde, biologisch-dynamische boerderij ’t Leeuweriksveld
Voetnoten
