Er is altijd een andere kijk op de bestaande situatie mogelijk, alleen wordt deze andere kijk vaak in onze tijd verdrongen. De officiële media zijn er allemaal op uit om uitsluitend een bepaald narratief weer te geven. Alternatieve, andersluidende versies komen niet aan bod. Van jongs af aan is ons geleerd dat het oude Europa het culturele middelpunt van de wereld is. Deze visie wordt geleidelijk aan verdrongen door van het beeld van de VS als culturele voortrekken van het universum. De Amerikanen zijn in ieder geval zelf ervan overtuigd “God’s own country” te zijn die hun een exceptionele positie geeft.
Mij heeft het altijd verbaasd dat de gebruikelijke West-Europese geschiedschrijving, altijd buiten beschouwing heeft gelaten dat ten Oosten van de vruchtbare halvemaan – een gebied dat als de wieg van de beschaving beschouwd wordt – ook nog andere “beschaafde” culturen bestaan en hebben bestaan. Men denke maar eens aan India of China. Ook wordt in de westerse geschiedschrijving volledige voorbij gaat aan de ondergang van het West-Romeinse Rijk waarna het Oost-Romeinse rijk nog ongeveer 1000 jaar heeft voortbestaan. Byzantium draagt in westerse ogen nog altijd de connotatie van chaos, nepotisme en corruptie met zich mee, terwijl het in het Oosten als een nastrevenswaardige, vooruitstrevende cultuur gezien werd. Vanuit de Russische ogen verschuift het “centrum van de wereld”, na de val van Rome en van Byzantium, verder naar het Noord-Oosten. Niet voor niets meet zich Moskou de naam van “het derde Rome” aan (1)Третий Рим – het eerste Rome was Rome zelf, het tweede Byzantium en het derde is Moskou. Deze benaming is niet van Poetin afkomstig, maar stamt reeds uit de 16de eeuw. De patriarch van Constantinopel, het opperhoofd van de orthodoxe kerk (een met de paus vergelijkbare positie), zetelt nog steeds in Istanboel/Constantinopel/Byzantium.
Ik heb een artikel uit het Italiaans vertaald, dat ook een andere visie weergeeft.
Het Multipolaire Middellandse-Zeegebied, of de uitdaging naar een betere toekomst
Het oude hart van de wereld
In uitgebreide en gedetailleerde internationale beschouwingen over de geopolitiek, bestaat de tendens om zich op de grote intercontinentale systemen te concentreren, vooral op de twee grootmachten die zich in de 20e eeuw beginnen te profileren, namelijk de Verenigde Staten van Amerika en de Russische Federatie, en deze op een bijna eenduidige manier als referentiepunten te nemen; wanneer zich nieuwe grootmachten aandienen, zoals sinds het begin van onze eeuw het geval is, probeert men een parallel te trekken met deze twee grootmachten en de relaties en banden met hen te bestuderen. Dit is naar mijn mening een soort vormfout die volkomen legitiem is, maar tegelijkertijd zou moeten worden herzien.
De geopolitiek heeft namelijk van het begin af aan een bevoorrechte plaats gegeven aan geografie, een der kennisgebieden waarop deze baseert, waardoor geschiedenis pas op de tweede plaats kwam, een rangschikking die meer te maken heeft met functionaliteit dan aan het wetenschappelijke belang. Zonder onhandig te discrimineren, is er een soort luchtbel van het eeuwige heden (of de eeuwige toekomst) gecreëerd waarin veel geopolitieke analyses plaatsvinden, zonder rekening te houden met het verleden en de historiografische constructie van geopolitieke gebeurtenissen, waarvan het begrijpen onmisbaar is, niet alleen om het heden te begrijpen, maar vooral om een richting voor de toekomst aan te geven.
Laten we eens stilstaan bij de Middellandse Zee. Deze is het hart van de zogenaamde ‘Oude Wereld’, een begrip dat afkomstig is uit het gedachtegoed van het Amerikaanse occidentalisme(2)Occidentalisme is een vertekend en stereotype beeld van de westerse samenleving (het Occident), dat mensen binnen en buiten de westerse wereld kunnen hebben en dat uitgesproken of impliciet kan zijn. De term ontstond als de tegenhanger van het begrip oriëntalisme – westerse stereotypen van … Lees verder..., dat Europa decennialang heeft doordrongen en waarvoor het verbreken van de banden tussen de Europese volkeren en de bijbehorende geografische en geologische context een primaire taak was. De fysionomie van Europa heeft in één eeuw tijd een grote gedaanteverwisseling ondergaan, waarbij het Middellandse Zeegebied, dat het centrum was geweest van beschavingsmodellen en grote rijken, werd verplaatst via Londen naar Brussel, veel noordelijker dan de historische feiten. Een variatie die niet alleen geografisch is, maar ook existentieel en daarom, in noëtische zin(3)Noëtica is een term die gebruikt wordt in de moderne filosofie. Het wordt verschillend gebruikt in filosofische terminologie. Volgens het meest gangbare gebruik duidt het op de fenomenologie (leer van de verschijningen) van de rede. Het woord is afgeleid van het Oudgriekse bijvoeglijk naamwoord … Lees verder..., in staat om de manifestatie van de geest van de volkeren die het continent bewonen onomkeerbaar te veranderen.
Als Halford Mackinder twee of drie eeuwen eerder was geboren, zou hij waarschijnlijk met andere woorden over het Heartland hebben gesproken, die we als volgt zouden omschrijven: ‘Wie het Middellandse Zeegebied beheerst, beheerst de wereld’. Het Middellandse Zeegebied is dus niet het ‘hartland van de Oude Wereld’, maar het ‘oude hartland van de wereld’, want tot aan de machtsverschuiving in richting de Atlantische Oceaan, was het Middellandse Zeegebied de draaischijf en het object van begeerte en veroveringslust. Als we naar de Europese geschiedenis kijken, lijkt dit eeuwenlang het leidmotief te zijn geweest, vanaf de oude Grieken ten minste tot aan de Eerste Wereldoorlog. De controle over de Middellandse Zee, gedefinieerd als een gesloten zee en daarom extreem welvarend, rijk en strategisch goed gelegen, betekende in die tijd controle over de hele wereld. Want in alle opzichten is de Middellandse Zee niet simpelweg het zuidelijke deel van het continent Europa, waaraan het schiereiland Italië en bijbehorende eilanden aan vast zitten; het is zelfs niet slechts een plas water ingesloten tussen prachtige vruchtbare kustlijnen; het is in de eerste plaats de aloverheersende machtspositie.
Het Middellandse Zeegebied is altijd een grote open ruimte geweest waar veel verschillende entiteiten zijn samengekomen, waarvan de lotsbestemmingen sinds de verste tijdperken met elkaar zijn verweven. Daar kwamen stromingen bij elkaar met fijnmazige knooppunten van onderlinge invloeden, die een rijkdom aan identiteiten, culturen, kunsten en technieken hebben voortgebracht, die ook vandaag de dag nog elk ander volkerengemeenschap in de schaduw stelt van en enthousiast maakt over het Middellandse Zeegebied. Een heroverweging van het belang hiervan, zonder de ‘klassieke’ canons van de geopolitiek als wetenschap te willen ondermijnen, kan echter een impuls geven aan reflecties en analyses met een ander karakter dan het gebruikelijke westerse centralisme van de hedendaagse politieke wetenschap.
De zee is multipolair
De zee heeft een zeer krachtige multipolaire aantrekkingskracht. Het Middellandse Zeegebied is, zoals gezegd, per definitie multipolair, omdat het voortdurend onder de controle heeft gestaan en de botsing heeft ondergaan van een groot aantal territoriale eenheden, etnische groepen, talen, religies en economische stelsels die verspreid zijn aan de randen van het maritieme universum. Het is het mare nostrum(4)Onze zee – Latijnse naam van de Middellandse Zee, waarvan we de omtrekken met ons bloed hebben beschreven, het is de plaats van concurrentie tussen regionale en mondiale krachten. De zee omsluit en vormt het raakvlak van verschillende polen van het geopolitieke schaakbord, wat ons in staat stelt met deze in aanraking te komen. Het Middellandse Zeegebied vormt een geschikte ruimte waarin grootschalige verschuivingen kunnen plaatsvinden; ze verbindt ook het grootste deel van de hele wereld en herbergt de belangrijkste hulpbronnen die de internationale economie aandrijven.
Laten we echter eens kijken naar de geschiedenis: het Romeinse Rijk wordt algemeen beschouwd als een tellurocratische(5)Tellurocratieën zijn over het algemeen niet puur tellurocratisch. In het bijzonder hebben de meeste grote tellurocratieën kustlijnen en niet alleen in het binnenland, in tegenstelling tot thalassocratieën, die in het verleden over het algemeen alleen kustlijnen zouden hebben en geen binnenlandse … Lees verder... macht. Rome breidde zich echter niet alleen uit dankzij de legioenen die over de uitgestrekte Midden-Europese vlaktes trokken, tot aan de grenzen van de grote bergen in het oosten, maar ook en vanaf het allereerste begin, door de grote zee over te steken, naar het vasteland van Afrika. De multi-etnische en multiculturele rijkdom van de veroveringen van wat het Romeinse Rijk werd, vond juist plaats dankzij de zee. Een samenvallen van strategische en dogmatische domeinen dat waarschijnlijk uniek is op de hele planeet. Deze geweldige voorspoed was ook economisch, juist dankzij de zee, die het mogelijk maakte om vanaf het begin handel te drijven met het oosten en het zuiden, door een dicht netwerk van handelsroutes over het water en over land aan te leggen, die zo goed waren aangelegd dat ze vandaag de dag nog steeds goed functioneren.
In het Middellandse Zeebekken is Italië(6)Het zou nodig zijn om te verduidelijken – maar dit is hier niet op zijn plaats – of Italië een ‘meer’ zee- of landmacht is, waar het in de loop van de geschiedenis, zelfs gewoon die van de eenheidsstaat, zijn strategisch overwicht meermaals heeft gevarieerd. van nature de houder van het strategisch leiderschap (of zou het dat moeten zijn), een positie die de afgelopen tachtig jaar resoluut is ondermijnd. Deze natuurlijke projectie vormt de kern van ons buitenlands beleid sinds de tijd voordat Italië een eenheidsstaat werd. De Europese Unie en de NAVO(7)Het Middellandse Zeegebied vormt de ‘zuidelijke flank’ van het Atlantisch Bondgenootschap, een definitie die het idee van geopolitieke onderwerping al weergeeft. Partnerlanden vervullen een dubbele functie: coöperatief, d.w.z. van interactie en militaire diplomatie tegenover … Lees verder... zijn zich terdege bewust van deze strategische ligging, zozeer zelfs dat zowel het soft power beleid als de positionering van internationale allianties(8)Het faillissement van Griekenland, een tragische episode in de hedendaagse geschiedenis, is een mogelijk voorbeeld van wat er gebeurt met landen die zich niet scharen achter de beslissing van Brussel en Washington om dienstbaar te blijven aan een overzeese mogendheid. Italië, dat in het centrum … Lees verder... gericht zijn op de mediterrane volkeren.
Het concept van de uitgebreide Middellandse Zee zelf, dat de zee beschouwt als een complex multidimensionaal stelsel dat in staat is om het vasteland van Europa, het Midden-Oosten en de noordelijke en sub-Sahara-gordel van het Afrikaanse continent in zich op te nemen, en dat tevens een verbinding vormt met het Verre Oosten en zich in westelijke richting opent naar de oceaan, is een ideale en strategische voortzetting van het mare nostrum uit het Romeinse gedachtegoed(9)Het hele Middellandse Zeegebied wordt gekenmerkt door instabiliteit, onzekerheid en een gearticuleerde dynamiek als gevolg van het conflict in Libië, de grensspanningen tussen Marokko en Algerije, de politieke crisis in Tunesië en de onopgeloste kwestie van de territoriale soevereiniteit van de … Lees verder....
Carthago verkeerd gepositioneerd, Rome bezet en geschiedenis teruggedraaid
Men kan begrijpen waarom de Anglo-Amerikaanse pijler – die een thalassocratie bij uitstek vormt – er strategisch belang bij had om het Middellandse Zeegebied en de bijbehorende volkeren te onderwerpen. Een zekere mate van controle, zowel direct als indirect, zou de exploitatie van dit zeegebied hebben gegarandeerd op een manier die bevorderlijk is voor hegemoniaal expansionisme, maar ook de mogelijkheid bood om na de Eerste en Tweede Wereldoorlog de groei en het herstel van de Europese staten beperkt en binnen beheersbare grenzen te houden. Het onderwerpen van de besturen rond de Middellandse Zee zorgt ervoor dat de Middellandse Zee kan worden gecontroleerd. Dit werd militair, financieel en politiek gerealiseerd tijdens meer dan een eeuw, door middel van internationale betrekkingen, gewapende conflicten en economische crises, echter altijd volgens een nauwkeurig en samenhangend plan.
Carthago, de aartsvijand van Rome, is nu buiten spel gezet en gedecentraliseerd, en neemt in geografisch opzicht niet langer de plaats in die het ooit heeft gehad. De voormalige positie van Carthago is nu ingenomen door de as Londen en Washington. Vanuit die positie heeft de as met succes het plan uitgevoerd om zich de zee, waarover Carthago ooit heeft geheerst, toe te eigenen. De Zuilen van Hercules zijn overwonnen, ze zijn niet langer een angstaanjagende natuurlijke en metafysische grens van het bestaan van de mediterrane volkeren. De geschiedenis is in zekere zin teruggedraaid omdat Rome geen macht meer heeft en ondergeschikt is aan de erfgenamen van Carthago, dat gaat zover dat het bestaan van een mediterrane beschaving wordt ontkent, hetgeen mogelijk is geworden door de continuering van een niet-multipolaire, maar unipolaire wereld met Atlantische hegemonie toe te laten. Rome is nu in zekere zin bezet door de afgezanten van Carthago.
De mediterrane mogendheden(10)Ervan uitgaande dat men überhaupt mag spreken van mogendheden. beschikken zelf over een enorm potentieel om zich te wreken op de Anglo-Amerikaanse machtspositie; een potentieel dat echter niet eens hypothetisch opgewassen is tegen de dimensies van een mondiaal thalassocratisch conflict, waarbij de Anglo-Amerikaanse machtspositie door de combinatie van elementen in ieder geval groter, sterker en beter georganiseerd is. Strategisch gezien zou de mogelijkheid van een conflict om de onafhankelijkheid te herwinnen een inspanning betekenen die zo groot is dat er tevens het risico op vernietiging bestaat; economisch gezien zou dit een voldoende sterke autonomie vereisen om het Middellandse Zeegebied los te koppelen van alle internationale economische en politieke partnerschappen en afhankelijkheden.
De onttakeling van Carthago betekent echter niet de teloorgang van het hele Middellandse Zeegebied en zijn volkeren. Dit wederom betekent dat er nog steeds een reëel potentieel is voor herovering.
Een mediterraan partnerschap
Om deze beschouwing af te ronden en in de hoop op een herstel van de multipolaire dimensie van het Middellandse Zeegebied en de bijbehorende volkeren, lijkt het interessant om te speculeren over de mogelijkheid van een mediterraan partnerschap, bestaande uit oeverlanden, die voldoende strategisch, geopolitiek en geo-economisch belang hebben bij de versteviging van de macroregionale autonomie en het herstel van het evenwicht tussen de heerschappij over land en die over zee, ooit de spil vormden van de historische macht van Europa.
Een dergelijk partnerschap is feitelijk al mogelijk en men zou kunnen stellen dat de administratieve en strategische decentralisatie van de NAVO, tot op zekere hoogte, al een dergelijk bondgenootschap vertegenwoordigt. In werkelijkheid, door zich los te maken van de Atlantische afhankelijkheidsrelatie, en uitsluitend langs deze weg, zal een integrale mediterrane autonomie mogelijk zijn. Ook vanuit een multipolair perspectief zou het mediterrane partnerschap de herinvoering van oude overeenkomsten en allianties mogelijk maken, waardoor de oeverstaten zich zouden kunnen consolideren als zenuwcentrum tussen Europa, Eurazië, Azië, het Midden-Oosten en Afrika, met de mogelijkheid om een strategisch blok te vormen dat zo sterk is dat het het Amerikaanse continent op de achtergrond zou laten verdwijnen ten opzichte van de hyperregio ‘in het oosten’.
Zo’n internationale overeenkomst zou de deur openen naar een enorme versterking van allianties onder Europees beschermheerschap – en niet noodzakelijkerwijs volgens het model van de Europese Unie -, zowel economisch als strategisch, waardoor het continentale blok sterker zou worden en een onaantastbaar referentiepunt zou worden voor de verkeerswegen en grenzen van de ‘oude wereld’, zoals dat trouwens ook het geval was tijdens de eeuwen van het bestaan van Europese keizerrijken. Het is vandaag de dag moeilijk om aan een mediterraan gecentreerd Europa te denken, en niet aan een Atlantisch gecentreerd Europa, omdat nadat de binnenlandse en internationale onafhankelijkheid verloren was gegaan, de banden die werden aangegaan zo’n sterke overheersing tot gevolg hadden dat het voortbestaan van politieke instellingen ervan afhing. Het is nog steeds moeilijk om Europese landen, in de eerste plaats Italië, te zien als economische machten die de koers van de markten kunnen dicteren en er niet aan onderworpen zijn.
Het is precies dit vooruitzicht op toekomstige voorspoed dat de Verenigde Staten willen voorkomen, maar dat de Europeanen, met name de Mediterranen, moeten terugwinnen.
Lorenzo Maria Pacini.
Voetnoten
