Een artikel van Hugo van der Zee
Een kortere versie verscheen in het tijdschrift ‘Gezond Verstand’
Het is voor veel mensen wel duidelijk dat de reguliere nieuwsbronnen niet meer voldoen als informatie voorziening. Om deze reden richt men zich steeds meer tot andere informatiebronnen (zoals dit tijdschrift). Het wordt echter steeds moeilijker om informatie te verspreiden via reguliere kanalen. Dit jaar zijn er honderden boeken van online platforms als Amazon gehaald omdat ze ‘niet voldoen aan de normen’. Het gaat hier in veel gevallen om boeken die goed verkocht werden, en goede recensies hadden. De reguliere uitgevers weigeren deze boeken en zoekmachines als Google tonen ze niet in de zoekresultaten. Ideeën die niet passen binnen het officiële discours worden geweerd of uitgewist. Het is een moderne ‘boekverbranding’ van ongekende omvang, en het gaat aan veel mensen ongemerkt voorbij.
Aan de andere kant zijn er ook schrijvers die juist gepromoot worden, zoals bijvoorbeeld Yuval Harari. Zijn boeken zijn vertaald in vele talen en zijn in iedere boekhandel te vinden. Harari is te gast bij talkshows, hij geeft lezingen wereldwijd en spreekt op bijeenkomsten zoals Davos 2020.
Harari’s bestseller ‘Sapiens’ is het verhaal over de geschiedenis van de mensheid. Het is een onderwerp waar uiteraard veel onderzoek naar gedaan is, en waar veel boeken over zijn geschreven.
Sapiens is een bestseller, maar in mindere mate populair bij andere historici en antropologen. Het boek toont veel hiaten en ongefundeerde conclusies. Er zijn serieuze kritieken over Sapiens te vinden, het is echter niet de bedoeling van dit artikel om hier verslag van te doen. Wat de kritieken aantonen is dat ‘Sapiens’ op veel punten de toets van wetenschappelijk onderzoek niet doorstaat.
Volgens de Canadese antropoloog C Hallpike, die een uitgebreide kritiek op Sapiens publiceerde, bevat Sapiens zo veel fundamentele missers dat het op zijn best ‘infotainment’ genoemd kan worden.
De beschrijving van de geschiedenis van de mensheid en de conclusies die Harari daaruit trekt vormen de basis voor een toekomstbeeld, en dit is de transitie van huidige mens naar een ‘transhumane’ mens. In zijn boek ‘Homo Deus, een kleine geschiedenis van de toekomst’, schaft homo sapiens zichzelf langzaamaan af. De mens heeft nu eenmaal veel tekortkomingen stelt Harari, en deze zullen ‘gefixed’ worden. De menselijke geest wordt vervangen door kunstmatige intelligentie en het gebrekkige menselijk lichaam verbeterd door biotechnologische ingrepen. Wie daarin niet mee kan – of mee wil – zal volgens Harari verdwijnen, zoals ook de op aarde levende humanoïde soorten werden ‘opgeruimd’ door de homo sapiens. De ontwikkeling van de nieuwe transhumane mens is een dure aangelegenheid, en volgens Harari niet voor iedereen weggelegd.
De nieuwe transhumane mens zal in de toekomst de heersende klasse vormen.
Harari doet zich voor als de neutrale onderzoeker die slechts de lijn der ontwikkelingen doortrekt, en de kaarten voor ons neerlegt. Hij laat vaak zijn bezorgdheid over de toekomst doorschemeren en heeft ook ideeën over wat het best mogelijke pad voor de mensheid is. Zijn boeken hebben dus een ideologisch karakter. Harari spreekt over de noodzaak van eenheid, van een ‘wereldwijde solidariteit’. Deze eenheid kan echter niet verkregen worden door individuele vrije keuzes. Volgens Harari is menselijke vrije wil niet meer dan een ‘christelijke mythe’ en deze past niet bij de 21ste eeuw.
Harari ziet de mens als een statisch wezen, als een product van zijn omgeving. Hij stelt dat wanneer men een jong kind uit een verleden zou kunnen plaatsen in de huidige tijd dat deze zich zonder problemen zou aanpassen. Met deze materialistische logica kan men begrijpen dat Harari meent dat de menselijke evolutie alleen mogelijk is met fysieke instrumenten.
Het beeld van een creatie van een nieuwe mens in een nieuwe wereld is niet nieuw. Kabbalistische teksten uit de middeleeuwen spreken over het begrip ‘Tikkun Olam’, wat het ‘herstellen van de wereld’ betekent. God heeft in zekere zin gefaald en een groep van ingewijde mensen zal op de ‘troon van God’ plaatsnemen om zelf een menselijk wezen te scheppen, de ‘Golem’ of ‘Homunculus’, die in een nieuwe wereld zal leven. In zijn utopie ‘Het nieuwe Atlantis’ (1627) beschrijft Francis Bacon een maatschappij waar de technologie de zegen van de mensheid zal zijn. Deze technologie wordt echter beheerd door een elite klasse van technocraten.
De eerste concrete stap naar een technocratische maatschappij is te vinden bij de Engelse ‘Fabian society’. Dit was een invloedrijke ‘think tank’ opgericht in de negentiende eeuw. De Fabian Society kwam, niet onterecht, tot de conclusie dat de politieke stelsels te traag en inefficiënt zijn, en dat je daarom belangrijke beslissingen niet aan de mensen over kunt laten. De leden van de Fabian Society zagen de oplossing in een centraal gestuurde maatschappij waarbij technologie een belangrijke rol speelt (de sciencefiction schrijver H.G Wells was een prominent lid van de Fabian Society). De leden beseften dat een centraal geleid bestuur geen ideologie is die je zo even toe kunt passen. De strategie die men toepaste was dan ook beïnvloeding op de achtergrond. In het midden van het wapen van de Fabian Society prijkt een wolf in schaapskleren. In het gebouw waar de Fabian Society haar hoofdkwartier heeft bevindt zich een glas-in-loodraam waarin in het midden het wapen te zien is. Direct onder het wapen is een wereldbol, en twee mannen met hamers (de oprichters van de Society) bewerken de wereld.
De Fabian Society bestaat nog steeds maar lijkt geen actieve rol te spelen. Dezelfde ideologie is echter terug te vinden bij huidige think tanks als de PNAC, de trilaterale commissie en de Bilderberg groep, bij instituten als MIT, Rockefeller foundation, en bij de vele NGO’s en multinationals die buiten de politiek opereren maar een grote maatschappelijke invloed uitoefenen. De nationale politieke stelsels volgen de richtlijnen van deze organisaties trouw. Zo investeren de meeste westerse landen zeer grote bedragen in kunstmatige intelligentie (in Nederland 1 miljard Euro). Het is een weg die is ingeslagen zonder dat de burger zich daar ten volle bewust van is.
Nu horen we vaak dat Yuval Harari juist aan de alarmbel trekt, dat zijn boeken een ‘wake-up call’ zijn. Harari spreekt inderdaad over het gevaar van een ‘digitale dictatuur’, maar hij dringt er ook op aan om je ‘niet in te laten met complottheorieën’, en stelt dat het beste wat de mensen kunnen doen is te vertrouwen op de autoriteiten en de technische experts. Het zijn echter juist deze experts die een transhumanistische maatschappij voor ogen hebben.
Als er een boodschap spreekt uit de boeken van Harari, dan is het dat een transhumanistische maatschappij onvermijdelijk is. Door dit toekomstbeeld te beschrijven als een logische ontwikkeling raken de mensen bekend met het idee, en zullen eerder bereid zijn het te aanvaarden. Dit is een bekende strategie die in het Engels ‘predictive programming’ wordt genoemd. Door een zeer impopulaire beslissing, bijvoorbeeld het aangaan van een oorlog, als logische ontwikkeling te beschrijven bereidt men de mensen er onbewust op voor. Wanneer de gebeurtenis dan plaatsvindt zijn de mensen eerder geneigd de nieuwe situatie te aanvaarden. Veel mensen zullen de mening hebben dat het ‘er nu eenmaal aan zat te komen’. Dit is een overtuiging die veel wetenschappers delen. Je hoort vaak de uitspraak binnen wetenschappelijke discussies dat het niet zo zeer de vraag is ‘of transhumanisme zal komen’ maar ‘wanneer het zal komen’. De publieke opinie is dat dit niet lang op zich zal laten wachten, zeker niet nu we in tijden van een (corona) crisis zitten. Naomi Klein beschrijft in haar boek ‘shock doctrine’ hoe een crisis, bewust veroorzaakt of niet, wordt gebruikt om maatregelen door te voeren die men er in gewone tijden nooit door zou weten te krijgen.
Ook hier doet Harari een duit in het zakje. In een interview in de Financial times pleit hij voor een snel en globaal actieplan. Volgens Harari staat de mensheid voor de keus verder te gaan in een wereld waar onafhankelijke staten beslissingen kunnen nemen, wat hij het ‘pad van verdeeldheid’ noemt, of het ‘pad van wereldwijde solidariteit’, wat neerkomt op een globaal gecentraliseerd bestuur met verregaande controle over de individuele mens. Dit laatste ziet Harari als de enige realistische oplossing. In feite zegt hij dus dat we geen keus hebben. Het is opmerkelijk dat Harari de nieuwe wereld met de heersende klasse die Harari beschrijft sterk doet denken aan centraal geleide beschavingen uit de oudheid.
In het interview stelt Harari verder enthousiast: “Voor het eerst in de menselijke geschiedenis is het mogelijk om iedereen altijd in de gaten te houden”. Met het verzamelen van informatie, snelle dataverbindingen, data opslag en dataverwerking (kunstmatige intelligentie) kan de corona crisis overwonnen worden. Dit ligt volledig in lijn met het COVID Action Platform van het World Economic Forum. Het is een omvangrijk plan dat vrijwel alle maatschappelijke gebieden beslaat, en waarin kunstmatige intelligentie een centrale rol heeft.
Een dergelijk plan zal de maatschappij radicaal doen veranderen, maar het zal ongetwijfeld op weerstand stuiten. Een schrijver als Harari is de persoon bij uitstek om deze weerstand te verzwakken. Hij staat bekend als onafhankelijke neutrale onderzoeker. Het is een rustige intelligente man, we zien hem bij ‘de wereld draait door’, en in gesprek met Adriaan van Dis. Hij zal dus wel het beste met de mensheid voorhebben.
Nu zou je kunnen menen dat, wat de bedoelingen van Yuval Harari ook zijn, het toch maar om een enkele schrijver gaat, en zijn invloed dus beperkt zal zijn. In dat opzicht is het interessant naar een andere schrijver te kijken, en dat is Ayn Rand. Er zijn opvallende overeenkomsten tussen deze schrijfster uit de twintigste eeuw en Yuval Harari. Beiden zijn bekend als eenlingen en beiden zijn van joodse afkomst. Ze worden gezien als genieën, en bereikten met hun boeken in korte tijd een enorme populariteit. Het boek ‘Atlas shrugged’ van Ayn Rand wordt als één van de meest invloedrijke boeken uit de twintigste eeuw gezien. Het boek was niet alleen een excuus voor het harde kapitalisme, de egoïstische materialistische drijfveer werd zelfs als de meest natuurlijke en juiste weg beschreven. Het boek beschrijft een toekomst waar na een mondiale vernietiging een superras (de ‘Atlas’) zal opstaan en over een nieuwe (en betere) wereld zal heersen. Een centraal idee in het gedachtegoed van Ayn Rand is dat er nu eenmaal altijd winnaars en verliezers zullen zijn, en dat het onnatuurlijk is hier tegenin te gaan. Rand trok dit in het extreme door. In een televisie interview stelde ze dat het onnatuurlijk, en dus immoreel was, om mensen met een handicap te helpen. Elk jaar worden er nog honderdduizenden exemplaren van Atlas shrugged verkocht, en menig politicus (o.a. Mark Rutte) zegt door het boek geïnspireerd te zijn.
Het lijkt erop dat Yuval Harari de staf van Ayn Rand heeft overgenomen. Beide boeken zijn geniaal geschreven, maar hebben een grondtoon van fatalisme en onmenselijkheid. Waar bij de boeken van Ayn Rand het harde kapitalisme over de mensheid heen walst, daar moet bij Harari de mens het tegen de technologie afleggen.
Hugo van der Zee
Neue Normalität – vom Homosapiens zum Homo Deus?
Trojanisches Pferd des Transhumanismus
Transhumanism: The New Religion Of The Coming Technocracy
Dit is wat auteur van ‘Sapiens’ over de coronacrisis te zeggen heeft
A Response to Yuval Harari’s ‘Sapiens: A Brief History of Humankind’
How Humankind Conquered the World
MUST SEE On CV: COVID Action Platform
